DSC04168

316 • ROZDZIAŁ 7

T

ZABURZENIA NASTRC

toniny w podstawie mózgu i płynie mózgowo-rdzeniowym, chociaż nie w przednich płatach kory mózgowej (Bourgeois, 1991; Mann, Arango, Under-wood, 1990; Traskman-Bendz i in., 1993).

DEPRESJA A SAMOBÓJSTWO

Mimo że do samobójstwa może dojść nawet u osób nie cierpiących na depresję, a ogromna większość pogrążonych w niej nie posuwa się do tego czynu, ci, których dotknęło zaburzenie depresyjne, stanowią grupę największego ryzyka odebrania sobie życia. Szacunkowo ŚÓ procent samobójców stanowią jednostki ze znacznym zaburzeniem depresyjnym. Tacy ludzie popełniają w końcu samobójstwo z czę-stotliwością dwudziestopięciokrotnie większą niż grupa kontrolna (Flood, Seager, 1968; Pokorny, 1964, Robins, Guze, 1972).

Jednak depresja nie jest jedynym zaburzeniem podwyższającym wskaźnik samobójstw: około 20 procent samobójców stanowią nadużywający alkoholu (z których niemal wszyscy cierpią również na depresję), a próby samobójcze podejmuje również 5 do 10 procent cierpiących na schizofrenię. Wskaźnik samobójstw jest dość wysoki także wśród zabójców: dla białych morderców jest on 700 razy wyższy niż średnia krajowa (Harvard Mental Health Letter, 1996).

RÓŻNICE PŁCIOWE W KWESTII SAMOBÓJSTW

Kobiety podejmują mniej więcej trzy razy tyle prób samobójczych co mgŻCZyźITi, Chociaż męzczyżm dokonują cztery razy częściej niż kobiety prób skutecznych (Canetto, Lester, 1995). Połączenie takich cech jednostki jak impulsywność i agresja z niskim poziomem serotoniny — co o wiele częściej obserwuje się u mężczyzn niż ulcobiet — może stanowić wyjaśnienie ich przewagi w tym względzie. Wyższy wskaźnik prób samobójczych u kobiet wiąże się prawdopodobnie z tym, źe częściej popadają one w depresję, natomiast wskaźnik skuteczności samo-bójstw popełnianych przez mężczyzn prawdopodOfr"" nie wynika z doboru metod odbierania sobie życia: kobiety mają tendencje do korzystania z mniej zabójczych środków, takich jak podcięcie żył lub połknięcie dużej liczby pigułek nasennych, natomiast

nia samobójstwa słabnie. 1 To, czy można traktować decyzją która nasila się i słabnie wraz z depresją, w kategoriach decyzji racjonalnej, stanowi dość kontrowersyjne zagadnienie (McHugh, 1997)

Kto zalicza się do grupy ryzyka popełnienia samobójstwa?

W Stanach Zjednoczonych przynajmniej 25 000 osób co roku kończy ze swoim życiem, popełniając samobójstwo. W 1996 roku, co do którego dysponujemy rzetelnymi danymi, było ich przynajmniej 30 000, a ponad trzy razy tyle trafiło do szpitala po nieudanej próbie samobójczej (Monthly Vital Stati-stics Report, 1996). Istnieją ponadto szacunki mówiące o tym, że na jedna skuteczną próbę przypada dziesięć kończących sie niepowodzeniem, a w Stanach Zjednoczonych żyje dziś 5 milionów osób, które podjęły taką próbę. Próba samobójcza stanowi najważniejszy czynnik ryzyka odebrania sobie żyćia~~w następnym roku, a prawdopodobieństwo popełnienia tego czynu jest wówczas sto razy większe od średniego współczynnika ryzyka. Około 10. procent osób, które podjęły próbę samoboicza. dokona skutecznego samounicestwienia w ciągu następnych dziesięciu lar (Harvard MentaJ Health Let-ter, 1996).

Samobójstwo może być problemem rodzinnym i w takim samym stopniu, w jakim depresja może być wynikiem dziedziczenia, dziedziczone mogą być także skłonności samobójcze (Arango, Under-wood, 1997). W pewnym badaniu nad grupą ami-szów, którzy tworzą bardzo konserwatywną kulturę, pobierają się jedynie w obrębie grupy i zamieszkują hrabstwo Lancaster w Pensylwanii, przeanalizowano wszystkie 26 przypadków samobójstw popełnionych w ciągu ostatnich stu lat Okazało się, że spośród tych osób 24 cierpiały na zaburzenie afektyw-ne i że 73 procent samobójców pochodziło z 16 procent ogółu rodzin (Egeland, Sussex, 1985).

Ryzyko popełnienia samobójstwa ma również pewien element biochemiczny. Wśród cierpiących na depresję próby samobójcze podejmują najczęściej ci, u których poziom serotoniny jest bardzo niski i zwykle korzystają oni z najbardziej drastycznych środków (Asberg, Traskman, Thoren, 1976).

U samobójców zauważa się niższa zawartość scioł

mężczyźni najczęściej próbują się zastrzelić albo j skaczą z wysokich budynków. Ponad połowa samobójstw w Sianach'Zjednoczonych popełniona została przy użyciu broni palnej. Wskaźnik prób samounicestwienia zarówno dla mężczyzn, jak i ko-biet wzrasta w sytuacji rozwiedzema się Tub owdo-| wienia; bez wątpienia do tych statystyk przyczynia ¹1 * się także poczucie samotności lub niepowodzenia i na polu kontaktów międzyludzkich! Mężczyźni odbierający sobie życie motywowani są zazwyczaj I niepowodzeniem w pracy, a kobiety niepowodzeniem w miłości (Linden, Breed, 1976; Mendels, "1970; Shneidman, 1976). Jedna z pacjentek, która próbowała popełnić samobójstwo w wyniku odrzucenia przez partnera, powiedziała: „Dalsze życie ! jest bez sensu. Już nic więcej mnie nie czeka. Potrzebuję miłości, której nie mam. Bez niej nie i mogę być szczęśliwa — tylko przygnębiona. Dzień za dniem to sama rozpacz. Nie ma sensu w niej trwać” (Beck, 1976).

< i

RÓŻNICE KULTUROWE W KWESTII SAMOBÓJSTWA

¹ Rasa, religia i narodowość przyczyniają sie ponie-I kąd do kształtowania podatności samobójczej. Wskaźnik samobójstw wśród młodych czarnych i białych mężczyzn jest bardzo zbliżony (Hendin, 1969; Linden, Breed, 1976; Mclntosh, 1989), jednak czarne kobiety i czarni starsi ludzie rzadziej porywają sie na własne życie niż biali (Swanson, Bre-ed, 1976; Mclntosh, 1989). Bardzo niepokojące jest to, że liczba samobójstw młodych czarnych mężczyzn w okresie od 1960 do 1987 roku wzrosła trzykrotnie (Summerville, Kaslow, Doepke 1996). Nie-! które dowody świadczą o tym, że u Indjąn wskąź-I nik ten jest wyzszy~niź il reszty społeczeństwa (Fre-* * derick, 1978). W Stanach Zjednoczonych_poglądy religijne jednostki raczej nie chronią jej przedsaffip-bójstwem,_ponieważ_bez względu na to, czy ktoś jest ateistą, katolikiem, protestantem czy żydemi wskaźnik samobójstw jest mniej więcej itaki sam.

Z samobójstwem mamy do czynienia we wszystkich' kulturach, chociaż jest ono bardziej rozpo-wszechnione w krajach uprzemysłowionych (zob. tabela 7-6). Najwyższe na świecie wskaźniki odnotowano na Węgrzech, Sri Lance i w Rosji: mniej więcej trzykrotnie wyższe niż w Stanach Zjednoczonych (WHO, 1995). Częstotliwość samobtiJ^B w dawnym Związku Radzieckim w latach 1965^ -1984 uległa niemalże podwojeniu. Następnie w czasach demokratyzacji w latach 1984-1988 spadła o połowę. Na obszarach, które charakteryzował silny antagonizm polityczny (kraje bałtyckieJTUgium-ne zmiany społeczne (Rosja), wskaźnik samobójstw znów wzrósł, ale tam, gdzieUsilnejyfywięzi rodzinne i zaangażowanie religijne, pozostawał na niskim pozjomie (Varaik, Wasserman, 1992). Niskim wskaźnikiem samobójstw poszczycić sie Meksyk i Egipt, ponieważ w tych kulturach samobójstwo uważane jest za grzech śmiertelny. Z kolei w Irlandii na przestrzeni pięćdziesięciu lat, kiedy to Kościół katolicki złagodził swój stosunek do tego czynu, wskaźnik ten wzrósł pięciokrotnie. W porównaniu z resztą świata współczynnik samobójstw w Stanach Zjednoczonych kształtuje się na średnim poziomie. W Szwecji jest on umiarkowanie wysoki. Niektórzy winą za to obarczają brak wsparcia ze strony systemu opieki społecznej, jednak wskaźnik ten nie zmienił się od około 1910 roku, zanim jeszcze w ogóle wprowadzono taką opiekę (Shneidman, 1976; zob. także Department of International Eco-nomic and Social Affairs, 1985).

WIEK A KWESTIA SAMOBÓJSTW

Jeśli chodzi o dzieci, to do samobójstw dochodzi u nich rzadko. W Stanach Zjednoczonych liczba sa-mobojstw wśród dzieci poniżej czternastego roku życia prawdopodobnie nie przekracza rocznie 200. Nigdy nie jest łatwo przewidzieć próbę samobójczą, jednak wiadomo, że dzieci w wieku przedszkolnym ze skłonnościami samobójczymi są bardziej impulsywne i nadmiernie aktywne, w przypadku zrani e-ma me zdradzają odczuwanego bólu i nie płaczą, mają rodziców, którzy się nad nimi znęcają lub je zaniedbują (Rosenthal, Rosenthal, 1984).

Z dziewięcioletnią Michelle (M) opowiadającą o swoim pragnieniu śmierci rozmawia Joaquim Puig--Antich (JPA), czołowy ekspert od depresji dziecięcych:

Ił JPA: Czy uważasz, że zasłużyłaś na karę?

M: Tak.

JPA: Dlaczego?

! M: Nie wiem.