DSCN2151

#94

testamentu

.18

20-21) A/iokaliplyka I eschatologia Starego Testamentu    W5

c/on.i decydująca walka Nic Ih^I/h to M^,u walka / konkretnytu w rogiem politycznym usu n«vl> /osunie .całun, kior\ okrawał wszystkie nagrody (257). znis/c/ony wróg nstatci/m śmierć.

Zniszczenie śmierci po>trAg.i SU w kontekście doczesnej odbudów \ kru/jkm Nic pr/cw i duje sic indy w (dualnego zmartwychwstania W 2(vl9 pojawia mc co prawda |x>kawik słownictwo („oa ją lwoi umarli, /martw ychwstaną ich trupy ). naiprawdo|xxliłbmc} jednak należy je ro/umicc jako metaforę odnow y i ożywienia na rodu żydowskiego, analogicznie do wizji wy su s/onych kości (Ez .D /nis/czeinc śmierci oznacza oddak mc w s/clkicgo /rodła smutku, przy najmniej dla narodu żydowskiego (25.8). lici ostateczny w istocie nic rożni mc >xl celu Deutero-Izajasza czy Ag: ./ak roluje Pan Zastępów iu górze s\jon i w Jeruzalem (24.23)

18    (F) Miejsce proroctwa eschatologicz

nego. Niektórzy uczeni próbowali pr/y pisać te eschatologiczne proroctw a pewnej szczególnej grupie czy wspólnocie w obrębie judaizmu po* wygnamowego lak juz wspominaliśmy, według Paula Hansona znaczna częśc tego materiału pochodziła od ugrupowań niezadowolonych z w bdz Jerozolimy w VI i V w . co niew ątpliw ie jest prawdą w niektórych przy padkach. Otto Plóger umieszczał wiele anonimowych wyroczni w okresie hellenistycznym, w skazując, ze chodzi o dzieło wspólnot ludzi .pobożnych" bądź hasulmt i .chasydcjc/ycy ’), o których wzmiankują 1-2 Mch. Dn i inne apokalipsy powstałyby w tych samych srodow iskach. lecz na nieco późniejszym etapie ich rozwoju. Chociaż propozy cja ta jest interesująca i często akceptowana, nie sposób jej obronie w świetle faktów Ani wy roczni eschatologicznych. ani apokalips z II w. przed Chr. niepodobna przy pisać jednemu tylko ruchowi, starsze zas apokalipsy - Hen czy Dn - kryją w sobie dowody w łasnej prehistorii, która wyklucza wyraźny zw iązek z proroctwami eschatologicznymi czy ugrupowuniami zakładanymi przez Plógera.

Bi (.hilds (0075 325-327) zwrócił uwagę, ze dodanie wy roczni eschatologicznych do ksiąg prorockich odegrało znaczącą rolę w „kanonicznym ukształtowaniu" tekstu biblijnego. Wyrocznie zachowywano z pominięciem ich pierwotnej sytuacji. poniew aż wszelkie proroctwo kojarzono z czasami ostatecznymi (proces ten można również zauważyć w komentarzach sekty znad Morza Martwego) Niezależnie od tego, kto pierwotnie ułożył owe wyrocznie, sięgali po nie i zachowywali je pisarze, którzy autorytatywnie określili kanon. Eschatologii nie można zawężać do ugrupowań

sekeiarskieh; tulę a spojrzeć na mą s/er/ej, u/|,_;, iąe ją /a integralną częsc wiary żydowskiej,

19 (IV) Apokalłptyka,

(A) 1 Hen. literatura apokaliptyczna || \_v niew ątpliw ie sięgała do tradycji prorockiej, ale od /nae/ała mc także nowatorskim ro/wojcm. /nat/ na część tej literatury pozostaje poza kanonem Fragmenty Hen w języ ku aram /Otimran datuje się na pierwszą połowę II w pr/ed Chr, (J.T. Mi lik. //#«• Konto o/ / not // |0.\lord. I976|), Niektóre c/eso I Hen (rozdz. 130. księga Mrozów, oraz rozdz “282, Księga Astronomiczna) powstały praw dopodobnie na początku II lub pod koniec Ulw - t/n. przed kanoniczną apokalipsą l)n (zol). Stonc. Scrtplures. Seets atut Vision$ 27-47). Inne c/ęsc i (rozd/.. 85-90. Apokalipsa Zwierzęca, oraz rozdz 92-105, List Henocha, obejmujący Apokalipsę tygodni) są raczej współczesne Danielowi. Pisma iknoeha ( > Apokryfy 72,7-15) to najstarsze świadectwo istnienia żydowskiego ruchu apokaliptycznego w ścisłym sensie (tłumaczenia I Hen można znalezc w: Sparks. .407 171-319 oraz C har lesworth, ()IV I. 5-89; poi. w: A/Htkryfy Starego Testamentu, (Warszawa, 19991).

W przeciw ieństwie do anonimowy ch wyrocz-ni okresu powygnaniowego, apokalipsy są pseudonimów e - przy pisuje się je daw nym legendarnym bohaterom jak Hcnoch czy Daniel. Dobór pseudonimów' daje pewien wgląd w zainteresowania pisarzy apokaliptycznych. Henocha znamy z Rdz. gdzie w y stępuje jako siódmy przedpotopowy patriarcha (Rdz 5.18). Jak czytamy, żył 365 lat, chodził z eluhim (z Bogiem bądź z aniołami), po czyni elohim go zabrał. Można było zatem oczekiwać od Henocha wiedzy os wiecie niebiańskim. niedostępnej dla innych śmiertelników Legenda ukazana w I Hen pow stała pod wpływem legend babilońskich i być może ukształtowała się najpierw* w Babilonii (zob. także J. Van-derkam. Enoch and tlte Growth ofdn Apocatyfr tic Tradition (CBQMS 16; Washington, 1984)). Najstarsza tradycja Henocha zajmuje się takimi spraw ami jak ruchy gw iazd czy rachuby kalendarzowe. które to zainteresowania diametralnie różnią się od problematyki wyroczni prorockich.

Znane apokalipsy Henocha przywołują szeroko pojętą tradycję, w tym idee prorockie sądu ostatecznego (por. I Hen 27 i Jl 4). Jednakże pojmowanie św iata przez Henocha wy raźnie różni się od światopoglądu proroków. Hcnoch zostaje wzięty do nieba i odbywa kosmiczną podróż. Jego zainteresowanie geografią kosmiczną nic ma paralel u proroków, podobnie jak jego zainteresowanie światem aniołów. Może tam oglądać - co chyba najbardziej znamienne - miejsca pobytu

,_rlu!i ackiijilgcli na s;|<l (I Wen U). O ile i io ustalić na obecnym etapie badań, wiara ⁿ | indywidualny po śmierci jest po raz pierw-* poświadczona w żydowskiej tradycji w l Hen. tt iztl/ ¹⁰¹ z.apcwiiiu sprawiedliwych, ze bramy ° ba otworzą się przed nimi. a wówczas znajdą . _w towarzystwie aniolow. Przekonanie to roz-^i,_lclo sic najwyraźniej przed okresem prześlą-jowan czasów machabcjskich, Prawdopodobnie tfllcksja nad przeniesieniem Henocha do świata aniolow była elementem tego procesu. n) (B) Księga Daniela. Kontynuacja biblijnych proroctw jest wyraźniejsza w wizjach Dn (pod względem formy przy pominających wizje Zachariasza), jednak można dostrzec tutaj także inne w pływy. 7. pewnością mamy do czynienia / ruchem, który nie łączy się z wyroczniami pro-rockimi. Pierwsze sześć rozdziałów księgi to legendy o Danielu i jego przy jaciołach na dworze babilońskim. Rozdziały 7*12 natomiast to wizje ty powc dla kryzysu czasów machabcjskich. Wizje powstały najprawdopodobniej w latach 168-164 przed Chr. Opowiadania są jednak starsze, nie zawierają bowiem wyraźnych aluzji do prześladowań. a ich akcja rozgrywa się w Babilonie. Choć mają charakter fikcyjny i w niektórych przy padkach sa owocem długiego procesu rozwojowego, mogą odzwierciedlać również kontekst, w którym w rzeczywistości zostały spisane. Daniel wyróżnia się umiejętnością interpretowania snów i tajemniczych znaków (np. napisu na ścianie) i czyni to skuteczniej niż profesjonalni babilońscy w różbici i mędrcy, ponieważ otrzymał od swojego Boga specjalne objawienia. Tutaj, podobnie jak w 1 Hen, współzawodnictwo z wróżbiarstwem babilońskim odegrało zapewne jakąś rolę w rozwoju apokaliptycznej idei objawienia (zob. obszerniejsze omówienie w: Collins, Daniel).

Element łączący apokaliptykę z proroctwem biblijnym jest najlepiej widoczny w Dn 7, głównej wizji księgi, której pow stanie łączy' się z okresem prześladowań Żydów przez Antiocha Epifa-nesu. Daniel opisuje swą słynną wizję czterech zw ierząt wyłaniających się z morza i kogoś podobnego do Syna Człowieczego, przychodzącego na obłokaeh niebieskich. Sceneria ta została zapożyczona z mitu o walce Boga z potworem morskim (1/27,1; 51,9-11). W kananejskim prototypie mitu. Baal, bóg zwyciężający morze, jest przedstawiony jako „jadący na obłokach" (ĄNET131-134). W ST Jahwe przejmuje tę rolę (np. Ps 68.5). W Dn jednak przybywającym na obłokach nie jest Jahwe, lecz niższa rangą istota niebieska. Zdaniem niektórych uczonych chodzi o zbiorowy symbol pobożnych Żydów' (-> Księga Daniela 31,28), jed

nak nie wyjaśnia to w pełni wykorzystanej symboliki W Dn 7,22 .święci Najwy/.s/cgo otr/yjnuju królestwo, które dane zostało także .jakby Sy nowi Człowieczemu’, (idzie indziej w Dn (i /azwy czaj. choć nie zawsze, w literaturze żydowskiej) święći" loaniołowie (np. Dn i. 14.20; 8.13). anu> łów zaś konse kwentnie przedstawia sic w litera turze apokaliptycznej jako ludzi (np I )n 8.15 9.21 10,18; 12,6-7). W Dn 10.21 i 12,1 archanioł Michał jest nazwany niebieskim „księciem Izraela Jak by Syna Człowieczego" należy zatem rozumieć* jako .anielski odpowiednik" Żydów, być może identyczny z Michałem (Zob obszerniejsze omówienie w: J. Collins, liteApocalyptie Vlshm of the liook of Daniel |Missoula. 19”" | 125-152: l)ay, God^fS Confltct I5M78)

Uwydatnienie postaci pojedynczego anioła (i aniolow u ogóle) jest jednym z nowych rysów Dn w stosunku do wcześniejszego proroctwa, by ło to także bardzo ważne dla dalszego jego rozwoju. Choć określenie .Syn Człowieczy* nigdy nic zostało przyjęte w kręgach żydowskich, język Dn ~ jest używ any w innych apokalipsach (I Hen 37-71;

4 Ezd 13). wskazując na nadprzyrodzonego zbawcę. Inne teksty (np. 1QM 17.7) opisują oczekiwanie na wybawcę-anioh. Ta apokaliptyczna wiara w „wyniosłego anioła" (Rowland. Open Hearen 94) stanowi podstawę zrozumienia chrześcijańskiej wiary w Jezusa jako „Syna Człowieczego’

21 Księgę Daniela jako „apokaliptykę’ od wcześniejszego proroctw a różnią, oprócz omówionych kwestii, trzy inne cechy*. (1) Daniel konsekwentnie otrzymuje swoje objaw ienie od anioła, czy to przez interpretację wizji (rozdz. 7 i 8). interpretację Pisma (rozdz. 9), czy jako bezpośrednią wypowiedź (rozdz. 10-12). Jak zaznaczy liśmy powyżej, anielski interpretator występuje juz w Za (-> $ 8), jednak w Dn zyskuje bardziej wyrazistą postać. (Zob. S. Niditch. The SymMic Yisinn in Bibllceil Tmlitlon (Chico. 19831 rozdz. 3). (2) Objawienia obejmują długi okres dziejów, w znacznej mierze należący do przeszłości w chwili powstawania księgi. I tak np. Dn 11 podaje szczegółowy opis historii hellenistycznej az po czasy Antiocha Epifanesa. Kończy ją jednak zapowiedz, że król umrze w ziemi Izraela (Dn 11,45). Ze względu na brak informacji, gdzie faktycznie król umarł, możemy zakładać, że fragment powstał przed jego śmiercią w 164 r. przed Chr. Przy padki takich rewizji historii po fakcie są typowe dla podgatun-ku „apokalips historycznych" (np. Apokalipsa Zwierzęca w I Hen 85-90. Apokalipsa Tygodni w I Hen 93 i 91,11-17). (3) Przegląd historyczny Dn II osiąga szczy t w 12,1-3 wraz ze zmartwychwstaniem umarłych. Jest to pierwszy (i jedyny)