DSCN4424

v Praa iWJDfirdcms, rbprrymcnlalna

V Proza awangardowa rozwinęła się po 1956 roku. gdy sytuacja w kraju umożliwiła przedrukowywanie dzieł zagranicznych literackich „ eksperymentatorów. a pisarze mogli spróbować nowatorskich technik narracji czy konstrukcji świata przedstawionego Klimat sprzyjał I odkrywaniu nowego nurtu.

’ Rozważając nurt powieści ekspery mentalnej należy pamiętać że współbrzmiał on ze zjawiskiem eseizacji powieści oraz cklckty/acją gatunku, który coraz częściej by ł kojarzony z formami autobiograficznymi Widać to na przy kład w książce Tadeusza Różewicza | Przygotowanie do wieczoru autorskiego, w której autor zawarł wiele odniesień do własnej twórczości, wplótł mnóstwo reminiscencji i anegdot o ludziach, których znał i cenił, a to wszystko okrasił cytatami z własny ch z wierszy oraz dziennika

Inne charakterystyczne cechy powieści eksperymentalnej dotyczą warstwy lingwistycznej. Autorzy dążyli do upodobnienia języka literackiego do polszczyzny, którą słyszymy codziennie stojąc w kolejce czy podróżując tramwajem, wolnej od naleciałości ideologicznego, oficjalnego dyskursu (na przykład Donosy rzeczywistości i Szumy, /-lepy, ciągi poety ..codzienności*' - Mirona Białoszewskiego)

Przedstawicieli polskiej powieści ekspery mentalnej jest wielu Na ich Ile wyróżniło się zwłaszcza dwóch pisarzy: Teodor Parnicki oraz Leopold Buczkowski Ich dzida są innowacyjne ze względu na kierunek artystyczny ora/ ładunek duchowy

Pierwszy był autorem prozy historycznej, w której widać wątki autotematyczne. Postawił sobie za cel uchwycenie różnicy, jak istnieje między zdarzeniem a relacją o nim. między zajściem, a jego opisem. W jego dziełach, na przykład Muzie dalekich podróży, widać zwrócenie uwagi na autonomię procesu pisania, na czynniki obecne w biografii pisarza, a determinujące jego twórczość. W oczy rzuca sic oryginalna filozofia pisania

/ kolei Buczkowski zerwał z tradycyjnymi konwencjami trochę na innej płaszczyźnie I ubował się w konstrukcji powieściowej przypominającej kolaż W jego dziełach, na przykład Kąpielach w I .ucca czy Czarnym potoku, epizodyczność przeplata się z meregularnościa czasową, występuje wiciu narratorów, którzy opowiadają o wydarzeniach bez znanego w literaturze zimnego zdystansowania, jcsl głęboka, bogata, wręcz ekspres jon isty czna symbolika <np tytułowy czarny potok to znak nieporządku życia w chaotycznym świccie).

Fascynacja nurtem eksperymentalnym zaszła u Buczkowskiego tak daleko, że z czasem zastąpił narrację dialogami Chciał w ten sposób ukazać siłę drzemiąca we wszystkich odm fanach języka, który pojmował jako twór społeczny W jego późnych książkach odnajdziemy na przykład potoczyzmy. stylizację, cytowania

Konstatując, powieść eksperymentalna - wynik poszukiwań formalnych, kwestionujących tradycyjne formy opowiadania - jest ważnym zjawiskiem we współczesnej literaturze Zawsze wywoływała dyskusje krytyków i zainteresowanie czytelników, a jej najwybitniejsi przedstawiciele - Buczkowski. Parnicki. Bereza. Białoszewski - zyskali tytuł klasyków prozy powojennej.

9. Proza kresowa

Nurt prozy kresowej jest związany ze zmianami geopolitycznymi, jakie zaszły po II wojnie światowej Polska utraciła wtedy tereny tzw Kresów Wschodnich, między innymi Wilno i Lwów • miejsca, które mocno zapisały się w dziejach naszej kultury. Wraz ze stratą kilometrów została pozbawiona przedstawicieli różnych narodowości (pamiętajmy, że przez 1939 roku nasz kraj był państwem wielonarodowościowym, wielo wyznaniowym i wielokulturowym) Żydzi. Białorusini czy Ukraińcy nie mogli już działać na korzyść polskiej kultury, zostali wykluczeni z jej obrębu Z państwa tolerancyjnego, pełnego szacunku dla dorobku innych nacji Polska stała się krajem jednońarodowym. w którym niszczono przejawy indywidualizmu, nic szanowano lokalnych tradycji czy inności

7% takiej sytuacji zrodził się nurt prozy kresowej, rozpowszechniony szczególnie przez Czesława Miłosza, uważającego się za litewskiego poetę i propagatora idei Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

W swoich książkach. Dolina Issy (1955) czy Rodzinna Europa (1959) wyłożył problem kresowości W pierwszej Miłosz odnosi sic do swojego dzieciństwa spędzonego na Litwie, które ukształtowało go jako dorosłego człowieka, cofa się do tamtego niesamowitego okresu w swoim życiu

Ważną rolę w ten kresowej powieści - jak zresztą każdej z. tego nurtu - odgrywa litewska przyroda Miłosz w celach artystycznych zmienił icdynic nazwy geograficzne, lecz ich opis nie pozostawia złudzenia, o jakie miejsca chodzi Mamy tam opis Nicwiazy - jednego / dopływów Niemna opis wsi Swiętobrość (po litewsku Svcntybrastis) czy wspomnienie innych malowniczych miejsc, na przykład starej świątyni Przemienienia Pańskiego powstałej w 1774 roku (w 1909 w kościele tym ślub wzięli rodzice Miłosza)

■UJ l 4.4 11 1