DSCN9697

XX ANIELA — KLARA

miaoskim. Imię Anieli nosiła m. in. panna Trębicka, jedna z młodzieńczych sympatii Fredry-⁴.

Dzięki rodzajowi cech pozytywnych zyskała sobie bohaterka Fredry w naszej cynicznej epoce miano „polskiego cielęcia”, którym to określeniem obdarzył ją Boy, a następnie Jan Kott. Jednakże Boy dostrzegł również, że postać Anieli, niewątpliwie monotonna w swej pozytywnej jednoznaczności, uchwycona została przez Fredrę w chwili przekształcającego ją uczu-j da i budzących się zmysłów²⁵. Odwrót bohaterki od idei ślubów | przedstawił bowiem pisarz poprzez subtelnie uchwycony zarys! zmagań dziewczęcej skromności i podejrzliwości z narastającym,,’ nieznanym dotąd, a przecież wszechwładnym uczuciem.

Klara.

Od czasu jak otrzymujemy od autora drama ta i powieści, uważamy, ii najczęściej główną w nich grają rolę młode piękności żeńskie, zawód ich serca. Piękności ciche i pięknośd głośne,czyli piękności skromne i pięknośd próżne²⁶

— pisał Aleksander Tyszyóski, charakteryzując twórczość Józefa Korzeniowskiego. Idea tak właśnie pomyślanego kontrastowania postaci kobiecych nie była obca i dawniejszej literaturze. W latach poprzedzających epokę Fredry podobną parę stworzył Jan Jakub Rousseau w postaciach czułej Julii i energicznej Klary d’Orbe,

^u Por. A. Fredro, Trzy po trzy [w:] Pisma wszystkiej Warszawa 1968, t. XIII, cz. 1, s. 152.

²⁵ T. Żeleński-Boy, op. cii., s. 199. Pisze Boy m. in.: „Aniela jest to najbardziej urocze wcielenie woli bożej, jakie kiedykolwiek dreptało aa dwóch łapkach w literaturze polskiej} rola niewinno-zmysłowa, harfa kobiecości grająca za samym zbliżeniem męskiej dłoni... Czegóż bo nie ma w tej roli: i duma dziewicza, i tak drażniący erotycznie takt doskonale wychowanej panny, bierność hurysy, wdzięk, marzenie, poezja — i to polskie cielątko wreszcie, którego rasa rozpleniła się tak szczęśliwie”. ^u A. Tyszyóski, Rozbiory i krytyki, Petersburg 1854, t. III, t. 426.

0    której można było w Nowej Heloizie przeczytać, że „Jeśli istnieje miłość wesoła — jest nią właśnie miłość Klary; nigdy jeszcze nie widziano panny zakochanej w tak figlarny sposób" ²¹.

Fredro nie ukrywał swojej antypatii do Klary i w planie sc. 5 aktu I pisał o jej prototypie: „Zaczyna się okazywać jej charakter uszczypliwy i chciwy rządzić; Anieli zaś łagodny i tylko w złą drogę przez rady Laury zapuszczony"² •. Z czasem nastąpiła zmiana imienia negatywnej bohaterki komedii i Laurę, zbyt może żywo przypominają romantyczną kochankę Petrarki, zastąpiła Klara. I to imię miało charakter wyłącznie literacki

1    podobnie jak z Gustawem czy z Albinem, można się było z nim spotkać wówczas tylko na kartach utworów^{1 2 3}. Nie uległa jednak zmianie koncepcja osobowości bohaterki. W rezultacie powstała postać żywej, energicznej dziewczyny, wiernej powziętym zamiarom, a pokonanej jedynie przez bardzo skomplikowane zabiegi Gustawa. Jako rzeczniczka ślubów została Klara uznana przez komentatorów za jedną z pierwszych emancypantek polskich. Została obdarzona tak zaszczytnym dziś mian ;m:

Ponieważ — jak pisał jeden z sympatyków Ślubów i wielbiciel Klary — w tej buntowniczej dziewczynie rodzi się opór przeciw regułom dotychczasowej obyczajowości. Ponieważ dostrzega sprzeczność między moralnością starszych, wpajaną od dzieciństwa — a faktami obserwowanymi naokoło. Lektury Klary, które wywierają na niej tak mocne wrażenie — też dowodzą, iż panienka próbuje chodzić własnymi drogami, czytać nie to, co polecone, myśleć inaczej niż bezpośrednie otoczenie. Słowem, jest w owej pannie Klarze materiał — niemal na poprzedniczkę emancypacji, oczywiście w dość skromnym rozumieniu fredrowskim⁴

1

   J. J. Rousseau, op. cits. 99.

2

   A. Fredro, Pisma wszystkie, t. IV, s. 320.

3

   Imię Klara nosi tytułowa bohaterka jednego z wcześniejszych dramatów J. Korzeniowskiego.

4

   W. Natanson, „Śluby panieńskie** jako pozorna sielanka» iTettri 1953, nr 17, s. 11. Warto dodać, że pełnym temperamentu charakterem bohaterki Ślubów obdarzy Fredro Klarę w Zemście.