dydaktyka9

-I-

uczestnictwa w różnych rodzajach wspólnoty, lecz wedle pewnej hierarchii zapewniającej jej świadomość własnych korzeni kulturowych, a poprzez to poczucie wtasnej tożsamości kulturowej i narodowej. Nazywamy to przekazaniem kulturowego dziedzictwa.

II. Cele edukacji regionalnej

Celem edukacji regionalnej w procesie dydaktyczno-wychowawczym jest ukształtowanie w uczniach poczucia wtasnej tożsamości regionalnej (1,2, 3) jako postawy zaangażowania się w funkcjonowanie własnego środowiska i autentycznego otwarcia się na inne społeczności i kultury (4).

1.    Wyposażenie ucznia w zasób wiedzy o własnym regionie (okolicy) w powiązaniu z szerszą rzeczywistością narodową, państwową, a nawet międzynarodową, dotyczący różnych płaszczyzn własnego środowiska regionalnego: geograficznej, etnograficznej oraz kulturowej. Płaszczyzna geograficzna dostarcza wiedzy m.in. o położeniu regionu, ukształtowaniu jego powierzchni (rzeźbie), klimacie, florze i faunie. Bardzo istotne są zagadnienia demograficzne, społeczne i gospodarcze. Tu łączy się płaszczyzna geografii ekonomicznej z płaszczyzną etnograficzną. Charakteryzują one region pod względem czynnika ludzkiego, określanego kategorią społeczną. Wspomniana kategoria może mieć różną jakość (społeczność etniczna, regionalna, lokalna). Jest to zatem zarówno wiedza o ludności zamieszkującej region (okolicę), jak też wiedza o jej powiązaniach z szerszymi społecznościami, w tym przede wszystkim: narodową i państwową.

r? Istotnym elementem wiedzy, w którą powinien być wyposa-V żony uczeń, jest tradycja. Ona bowiem w wielu przypadkach O pozwala wyodrębnić poszczególne obszary jako rzeczywiste " regiony lub obszary kulturowe. Nie zawsze musi to być cały zespól elementów kulturowych. W dzisiejszej, zunifikowanej kulturze może to być zaledwie kilka cech charakterystycznych, pozwalających mówić o własnej kulturze.

2.    Wydobycie w procesie edukacji wielorakich wartości tkwiących we własnym regionie w kontekście wartości naro-

''“db.v/ych,_ państwowych i ogólnoludzkich. Zdobyta' wiedza'pó-winna uswfadOTrltć uczniowi autehJyćżne^ wartości środowisk a_: Wszystkie elementy kształtujące pojęćieTe~giontr(okoli-cy), a mianowicie terytorium, grupa społeczna, kultura są no-| serkami różnorodnych wartości. I tak .na przykład aksjologiczny wymiar terytorium należy widzieć już w samej jego płaszczyźnie historycznej, kulturowej, przyrodniczo-geograficznej. Dodać przy tym należy całą sferę działalności człowieka i wspólnoty, mającą charakter ingerencji w strukturę tegoż środowiska. Składa się ona z gospodarczej działalności człowieka. W wielu przypadkach wpływa ona niejako na zwiększenie wartości tego środowiska. Także społeczność charakteryzuje się całym systemem tworzenia na drodze wspólnego doświadczenia, gromadzenia, przechowywaniatyprzetwarza-nia systemu wartości stanowiących zbiorową wartość współ-' noty: Są to wartości zarówno materialne jak i duchowe, intelektualne, moralne, religijne. Chodzi tu o wydobycie wartości tak zwanego etosu (stylu życia) wspólnoty. Podobnie wydobywać należy całą sferę wartości, których nośnikiem jest kultura regionalna.

3.    Wprowadzenie ucznia w światywartoścj środowiska. Przygotowanie do identyfikacji żlymTwartościami nie może być jednak narzucane. Przekaz wiedzy (pierwszy cel), wydobycie wartości (drugi cel) jest propozycją całego systemu wartości, którą człowiek może (powinien) zaakceptować, dokonując identyfikacji. Dlatego też wartości własnego środowiska nie należy traktować jako determinizmu, ale jako propozycję tych wielorakich wartości, na których podstawie człowiek kształtuje swoją własną hierarchię.

4.    Kształtowanie tzw. tożsamości pluralistycznej. Jej istota polega na tym, że człowiek poznając głębiej siebie, własne zakotwiczenie w swojej społeczności, kulturze, uczy się trafniej odczytywać i interpretować zachowanie innych, uczy się szanować ich odmienność. Zatem celem edukacji regionalnej powinno być kształtowanie poczucia własnej tożsamości nie jako postawy separacji, ale fundamentu tworzenia postaw otwartych, liberalnych, tolerancyjnych, nastawionych na pluralizm różnych ludzkich kułtur i ich zrozumienie.

III. Zasady nauczania własnego dziedzictwa kulturowego

1.    Nauczanie powinno wykorzystać wspólnotę lokalną, ma-łą ojczyznę i region do wyraźnego wskazywania i akcentowania miejscowych przykładów w całym procesie dydaktyczno--wychowawczym, uwzględniając zwykły sposób wrastania człowieka w kulturę poprzez najbliższe otoczenie i najwcześniejsze doświadczenia życiowe.

2.    Pogłębianie wiedzy o specyfice własnego regionu sprzyja ugruntowaniu poczucia tożsamości narodowej. Dzieje się tak, gdyż naród

nigdy nie istnieje wyłącznie w doświadczeniu empirycznym, w ko. .lak- J tach bezpośrednich, lecz jest przede wszystkim „wspólnotą wyobra-i j żeniową", która istnieje wyraźniej i zaznacza się mocniej poprzez iden-j tyfikację z „małą ojczyzną”. W niej to właśnie ważny jest zarównoi krajobraz, architektura, kultura tradycyjna, w tym folklor i sztuka ludo-l wa, itd., jak i kontakty z innymi ludźmi, co łącznie określa zarówno sfe-1 rę emocjonalną, jak i podstawową obyczajowość człowieka.

3.    Wyróżnianie wartości względnie autonomicznych wła

snego regionu (w ramach określania jego swoistości) przy- I czynią się do utwierdzenia własnej tożsamości lokalnej i pro- jj wadzi do poczucia wzbogacania wartościami regionalnymi ( kultury ogólnonarodowej, co sprzyja także kształtowaniu po- j staw patriotycznych - ogólnonarodowych.    f

4.    Wyróżnienie wartości wyraźnie zaadaptowanych z podaniem ich źródeł, w innych regionach czy nawet w kręgach kulturowych powinno sprzyjać wyrabianiu poczucia współzależności i przepływu wartości kulturowych, a w konsekwencji -szacunku wobec wartości innych niż rodzime, regionalne.

5.    Ukazywanie udziału - historycznego i teraźniejszego -kultury polskiej w budowaniu kultur innych, w tym również w kulturze globalnej, oraz wpływu różnych kultur na kulturę rodzimą, a przez to także kształtowanie tolerancji wobec róż- jj norodności i odmienności kulturowych.

6.    Wszystkie zasygnalizowane wyżej zasady nauczania powinny prowadzić do tworzenia wspólnoty dla przyszłości poprzez skuteczne poszukiwanie własnej tożsamości kulturowej. Jest to niezwykle ważne w okresie funkcjonowania społeczeństwa kultury masowej, nasilonej migracji ludności, gwałtownego naporu sztucznie wprowadzanych, kulturowo obcych elementów w środkach masowego przekazu (np.: amerykańskie Valentynki czy Halowin pochodzenia celtyckiego etc.). Nowe elementy zawsze przenikały kułturę rodzimą

i zapewne będzie tak się działo nadal ze zwielokrotnioną siłą i spowodowaną rozwojem mass mediów, niemniej nie musi to j wcale likwidować wtasnej tożsamości kulturowej. Bronić jej może odpowiednia edukacja, której nie sprostają działania jedynie samej szkoły. Musi temu towarzyszyć zaangażowanie stowarzyszeń, muzeów, w tym skansenów, itp. oraz wykorzy- j stanie literatury, filmoteki narodowej, środków masowego l przekazu, a także wychowanie w rodzinie.

IV. Treść

1.    Pojęcia:

★    dotyczące terytorium:

ojczyzna, macierz, region: geograficzny, historyczny, etno-gTa^ićzrtytykulfurowy, własna ziemia, kraina, ojcowizna, mała ojczyzna, własne miejsce, miejsce życia i działania, przestrzeń życia i działania, środowisko lokalne, środowisko terytorialne, instytucje samorządności lokalnej, środowisko etniczne, sąsiedztwo, granica, pogranicze, euroregion, etc.;

★    dotyczące wspólnot (społeczności):

wspólnota: światowa, międzynarodowa, europejska, narodowa, państwowa, regionalna, terytorialna, lokalna, etniczna, kulturowa, sąsiedzka, religijna, rodzinna, jednorodność i odrębność kulturowa;

★    dotyczące sfery kultury:

regionalizm, ruchy regionalne, kultura regionalna, kultura etniczna, dziedzictwo, system wartości kulturowych, wielokul-turowość, spuścizna kulturowa, wartości kulturowe, elementy kulturowe, system wartości etycznych, kultura językowa Qę-zyk, gwara), kultura duchowa, kultura materialna, dziedzictwo: historyczne, kulturowe, religijne, społeczno-kulturowe, tradycja, kultura tradycyjna, kultura ludowa, folklor, folklo-ryzm, „korzenie”, przekaz pokoleniowy, etnologia, etnografia, antropologia kulturowa, muzykologia;

★    dotyczące postaw:

samoświadomość narodowa, świadomość regionalna, świadomość lokalna, poczucie tożsamości, patriotyzm, patriotyzm lokalny, uniwersalizm, szowinizm, nacjonalizm, zaangażowanie regionalne, zakorzenienie, zaściankowość, obskurantyzm, parafiańszczyzna, ksenofobia.

2.    Nazewnictwo w regionie:

★    Pochodzenie i znaczenie słów - „słownictwo jako wyraz dziejów” (etymologia) - zastępujące kroniki i uzupełniające archeologię i historię;

★    Nazwa regionu, jego części składowych oraz nazwy miejscowe - miast, osiedli, wsi, przysiółków, pól, łąk, lasów, wód i gór oraz charakterystycznych elementów krajobrazu, a także nazwiska, imiona miejscowe;

22