hum3

274 Stryc

Ponieważ normy prawne są często łamane, dąży się do wprowadzenia skutecznych sankcji za ich naruszenie. Po zakończeniu I Wojny Światowej starano się ustanowić sankcje karne w stosunku do osób winnych poważniejszych naruszeń prawa wojennego, jednakże wysiłki te znalazły wyraz dopiero po Drugiej Wojnie Światowej - przede wszystkim w działalności dwóch Międzynarodowych Trybunałów Wojskowych z Norymbergi i z Tokio, sądzących niemieckich i japońskich zbrodniarzy wojennych. Statuty tych Trybunałów zawierają wyliczenie zbrodni wojennych. Bardziej szczegółowo zbrodnie wojenne opisano w Konwencjach Genewskich z 1949 r. oraz w I Protokole dodatkowym do tych Konwencji. Należy tu również wskazać na Konwencję ONZ z 26 listopada 1968 r. o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni ludobójstwa^{1 fi}. rozszerzającej postanowienia Konwencji z 9 grudnia 1948 r. w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa¹'.

Wspomniana Konwencja ONZ z 1968 roku, zobowiązuje państwa do ścigania osób fizycznych i organizacji będących sprawcami zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości. Jednocześnie jej art.1 stwierdza, że żadne ustawowe okresy przedawnienia nie będą stosowane do tych zbrodni niezależnie od daty ich popełnienia. Do ścigania zbrodniarzy uprawnione są sądy międzynarodowe lub krajowe.

Przykładem zastosowania norm tego prawa w konkretnej sytuacji jest ustanowienie w 1995 roku Międzynarodowego Trybunału dla osądzenia zbrodniarzy, głównie serbskich i chorwackich, którzy dokonali zbrodni ludobójstwa podczas toczącego się konfliktu na terytorium byłej Jugosławii. Nie zaprzestano też ścigania zbrodniarzy wojennych z czasów II Wojny Światowej.

Zasada nieprzedawniania ścigania zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości wpływa odstraszająco na postępowanie walczących, jednak brak współdziałania wszystkich państw świata w ściganiu zbrodniarzy powoduje, że wielu z nich pozostaje bezkarnych.

Najważniejsze postanowienia głównych umów międzynarodowego prawa humanitarnego

Jak już wspomniano, podstawowe znaczenie dla międzynarodowego prawa humanitarnego mają przepisy Konwencji Genewskich z 1949 r. o ochronie ofiar wojny oraz przepisy Protokołów dodatkowych do tych Konwencji z 1977 r.

Konwencje i I Protokół stosują się do wojny wypowiedzianej lub jakiegokolwiek konfliktu zbrojnego między dwoma lub więcej Stronami Konwencji i Protokołu -w każdej sytuacji, nawet jeśli któraś ze Stron nie uznaje stanu wojny. Umowy to mają również zastosowanie do konfliktów zbrojnych, w których narody walczą przeciwko panowaniu kolonialnemu, obcej okupacji lub przeciwko reżimowi rasistowskiemu. realizując swoje prawo do samostanowienia.

II Protokół dodatkowy wraz z art. 3 wspólnym do wszystkich czterech Konwencji Genewskich z 1949 r. stosuje się do wszystkich konfliktów zbrojnych o charaktorze wewnętrznym. To znaczy, do każdej sytuacji w obrębie państwa, gdy ‘wybuchają wyraźne działania zbrojne między silami zbrojnymi a rozłamowymi grupami zbrojnymi.

_ A* Taksi: Dz.U. z 1952 r. Nr 2. poz. 9.

Tekst: Dz.d. z 1970 r. Nr 26. poz. 208.

Także do każdej sytuacji, gdy rozłamowe siły są zorganizowane pod odpowiedzialnym kierownictwem i sprawują taką kontrolę nad częścią terytorium, że mogą prowadzić ciągłe i spójne operacje wojskowe (intensywne walki).

Wspólny art. 3 określa minimum humanitarnego traktowania podczas konfliktów wewnętrznych. Strony powinny starać się o wprowadzić w życie w drodze specjalnych porozumień, wszystkie lub niektóre postanowienia Konwencji.

Postanowienia wszystkich umów zakazują stosowania represji wobec osób i dóbr przez nie chronionych, a także uniemożliwiają zrzeczenie się przyznanej ochrony.

Możliwości wypowiedzenia Konwencji i Protokołów są ograniczone. "Należy dokonać go na rok naprzód; dotyczy to tylko strony wypowiadającej (Konwencja pozostaje więc w mocy pomiędzy innymi Stronami). Wypowiedzenie dokonane w chwili, gdy Strona wypowiadająca uczestniczy już w konflikcie zbrojnym, pozostaje bez skutku aż do zawarcia pokoju i uwolnienia lub repatriowania osób chronionych.

Konwencje i I Protokół zawierają postanowienia dotyczące odpowiedzialności Stron za ich naruszanie, od której nie może ich uwolnić żaden odrębny układ.

Do szczególnie poważnych naruszeń zaliczono czyny, takie jak: umyślne zabójstwo. tortury i inne nieludzkie traktowanie, spowodowanie ciężkiego rozstroju zdrowia lub uszkodzeń ciała, deportacje lub bezprawne przeniesienia, zmuszanie osób chronionych do służby w siłach zbrojnych państwa nieprzyjacielskiego, branie zakładników. pozbawianie prawa do sądu. niszczenie lub przywłaszczenie dóbr nie uspra-wiedliwone koniecznością wojskową.

Do czynów takich zalicza się również: umyślne ataki na ludność cywilną i osoby cywilne, ataki bez rozróżnienia celów, ataki na magazyny, ataki na urządzenia mogące wyzwolić niebezpieczne siły. ataki na miejscowości niebronione i strefy zdemilitaryzowanc. wiarołomne używanie znaków ochronnych, ataki na wyraźnie oznakowane dobra kultury oraz politykę apartheidu.

Do wyegzekwowania odpowiedzialności upoważnione są rządy Stron Konwencji i Protokołów oraz dowódcy wojskowi (wobec swoich podwładnych). Możliwo jest też postawienie winnych przed Trybunałem Międzynarodowym.

W pierwszej i drugiej Konwencji z 1949 r. zawarto przepisy dotyczące ochrony rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na lądzie i morzu. Protokół dodatkowy z 1977 r. rozciągnął tę ochronę na rannych i chorych cywili. W myśl owych postanowień określenia .ranni" i .chorzy" oznaczają osoby, zarówno wojskowe i cywilne, które potrzebują opieki medycznej i które powstrzymują się od jakichkolwiek wrogich działań. Określenie .rozbitkowie" oznacza osoby zarówno wojskowe i cywilne, które w wyniku wypadku, jaki je spotkał, znajdują się w niebezpieczeństwie na morzu lub innych wodach i które powstrzymują się od jakichkolwiek działań wrogich.

Wszyscy ranni, chorzy i rozbitkowie, niezależnie od tego. do której strony należą, powinni być szanowani i chronieni. Mają prawo do otrzymania jak najszerszej pomocy medycznej bez czynienia jakichkolwiek różnic opartych na kryteriach innych niż medyczne. Kobiety powinny być traktowane z wszelkimi szczególnymi względami należnymi ich płci. Wszystkie te osoby, jeżeli są kombatantami, stają się jeńcami w razie ich ujęcia przez przeciwnika. Strony konfliktu zobowiązane są w każdym czasie, a zwłaszcza po walce, do podjęcia wszelkich możliwych środków w celu poszukiwania i zbierania rannych, chorych i rozbitków, a także-do pogrzebania zabitych. Ponadto powinny rejestrować wszystkie dane mogące pomóc w ustaleniu