image006

96

wych dla „bycia malarzem”. U osób, u których wzbudzono potrzebę do unikania domknięcia, wystąpił proces testowania alternatywnych hipotez, na przykład „może jest architektem”, „a może historykiem sztuki”, „albo marszandem”. Testowanie hipotez alternatywnych do tej wyjściowej (,jest malarzem”) jest możliwe właśnie dzięki poszukiwaniu informacji diagnostycznych.

Z kolei wyniki naszych własnych, przytaczanych już w tej pracy, badań świadczą o tym, że wzbudzenie potrzeby domknięcia prowadzi w grupie osób o sprecyzowanych poglądach na temat jednej z bieżących kwestii politycznych (chodziło o stosunek do wojny w Czeczenii) do poszukiwania i przetwarzaniem informacji, ale tylko tych, zgodnych z poglądami wcześniej deklarowanymi (Kossowska i Urbaniak, w przygotowaniu). Te informacje są lepiej zapamiętywane przez uczestników eksperymentu oraz wykorzystywane w formułowanych opiniach.

Te i wiele innych przykładów sugerują, że w pewnych sytuacjach potrzeba domknięcia wprawdzie dalej wpływa na zakres poszukiwania i przetwarzania informacji, znacząco go ograniczając, ale dotyczy to informacji nie jakichkolwiek, ale tendencyjnie wyselekcjonowanych - pasujących do istniejących struktur wiedzy. Jeżeli faza „chwytania” jest kierowana zaktywizowanymi strukturami wiedzy, to można uznać, że jest ze sztywnością ściśle związana.

5.1.2. Utrzymywanie raz sformułowanych sądów

Koncentrując się na procesie „zamrażania” informacji, zwracamy uwagę na dążenie do utrzymania raz sformułowanej wiedzy na dany temat i wynikającą z tego niezmienność sądów i sztywność! przekonań. Eksperymenty wyraźnie pokazują, że osoby o wysokiej potrzebie domknięcia (wzbudzonej sytuacyjnie lub dyspozycyjnej), jeżeli sformułują sąd, mają tendencję do jego obrony. Widzimy to w opisywanych już eksperymentach Kruglanskiego i zespołu (1993). Osoby, które miały szansę na sformułowanie sądu w sytuacji wzbudzającej potrzebę domknięcia, nie były podatne na argumenty perswazyjne. Okazało się jednak, że osoby, które nie otrzymały informacji pozwalających na sformułowanie sądu w sytuacji wysokiej potrzeby domknięcia, były skłonne do przejmowania opinii oponenta. W sytuacji kiedy sąd nie został jeszcze sformułowany, pewność daje tylko wiedza, której nie trzeba konfrontować z opiniami innych, której nie trzeba bronić ani uzasadniać. Wówczas poszukiwanie opinii akceptowalnych, przynajmniej przez osoby ważne, redukuje niebezpieczeństwo ich podważania, a tym samym ewentualnej zmiany. Kruglanski nazywa to typowe zachowanie, jak się okazało zresztą w innych eksperymentach, poszukiwaniem konsensusu (Kruglanski i Webster, 1996).

Swoistą sytuacją osiągania konsensusu w grupie jest dla osób o wysokiej (wzbudzonej lub dyspozycyjnej) potrzebie domknięcia odrzucanie opinii niestandardowych i niepasujących do reszty oraz osób, które je formułują (Kruglanski i Webster, 1991). W kilku eksperymentach badacze testowali hipotezę mówiącą, że wzbudzona potrzeba domknięcia doprowadzi do zmniejszenia tole-

rancji członków grupy_decyzyjnej dla pomysłów dziwnych, niestandardowych i niepasuąoych^doj:eszty:oraz.osób będących ich_autoramLP.otrzebę domknięcia wzbudzano poprzez manipulacjęjpresją czasu lub hałasehi. W jednym z eksperymentów grupa skautów (zarówno chłopców^jak-i-dziewcząt) miała za zadanie wybrać lokalizację corocznego obozu wakacyjnego. Zaprezentowano im dwa możliwe do wyboru miejsca. Jednym z nich był kibuc Naan, centralnie położony, wyposażony w korty tenisowe, basen pływacki i kolorowe telewizory. Drugim - kibuc Która, leżący na pustyni, z dala od centrum kraju, wyposażony nad wyraz skromnie. Wybór dla skautów wydawał się prosty, o czym badacze wiedzieli. Skauci woleli spędzić wakacje w sposób prawdziwie traperski i pełen przygód. Wybraliby na pewno obóz położony na pustyni. Badacze poprosili jednak jedną osobę o odgrywanie roli „konformisty”, w innym przypadku „opozycjonisty”. Rola „konformisty” polegała na zgadzaniu się z opinią większości, rola „opozycjonisty” polegała na wyrażaniu sprzeciwu wobec decyzji podjętej przez grupę i artykułowaniu zdania innego niż reszta. Dodatkowo osoby te miały odgrywać swoje role na początku lub na końcu procesu dochodzenia przez grupę do ostatecznej decyzji. Okazało się, że w sytuacji wzbudzonej potrzeby domknięcia, wraz z mijającym czasem stosunek reszty grupy do osoby ^opozycjonisty” stawał się coraz bardziej negatywny. Osoba „konformisty” była

oceniania na każdym etapie prac tak samo wysoko.    _

Innym ważnym skutkiem potrzeby domknięcia jest także dążenie do posiadania' wiedzyT która jest"na tyle ogólna i abstrakcyjna, że jest możliwa do wykorzystani a^\TrożnycH^yfuac]ach. I w ten sposób także daje poczucie,stabilizacji. Według" badaczy, ów aspekt^-"ogólności wiedzy najlepiej znajduje swój wyraz wjęzyku: abstrakcyjnym versits konkretnym (np. Mikulincer, Yinon i Kabili, 1999; Rubini i Kruglanski, 1997). Okazuje się, że osoby o wysokiej potrzebie domknięcia, proszone o dokonanie opisu zachowania danej osoby, częściej skłonne są wykorzystywać pojęcia ogólne i abstrakcyjne-(np. ktoś jest inteligentny, przyjazny, asertywny) niż pojęcia"konkretne, które wskazywałyby na kontekst sytuacyjny owego zachowania (np. dobrze zdał egzamin, podał komuś rękę, poprosił o zmianę nakrycia w restauracji) (Kruglanski, 2004). W innych badaniach stwierdzono, że używanie języka abstrakcyjnego przez osoby o wysokiej potrzebie domknięcia wpływa na sposób prowadzonej przez nich konwersacji (Rubini i Kruglanski, 1997). W jednym z eksperymentów zadaniem uczestników było wybranie pytań, których użyliby w celu przeprowadzenia wywiadu z inną osobą. Otrzymali oni zestaw pytań, którym badacze przypisali jeden z czterech poziomów abstrakcyjności, zgodnie z propozycją Se mi na i Fiedlera⁴⁷ (1988). Zadaniem uczestników eksperymentu było przypisanie rang tym pytaniom, w zależności od stopnia prawdopodobieństwa użycia przez nich

⁴⁷ Semin i Fiedler (198S) zaproponowali czteropoziomowy model abstrakcji wjęzyku. Najbardziej konkretny poziom charakteryzuje się wykorzystywaniem słów opisujących konkretne działanie, jakie miało miejsce w danej sytuacji, na przykład „A uderzył B”. Poziom drugi, nieco bardziej abs-trakcyjny, charakteryzuje się używaniem słów wskazujących na interpretacje zdarzenia, na przykład >A zranił B”. Bardziej abstrakcyjne są słowa odnoszące się do stanów psychologicznych, np. „A nienawidzi B”. Słowa najbardziej abstrakcyjne wychodzą poza kontekst sytuacji, np., A jest agresywny”.