IMG89

10: Struktura

eo

w jaki części jakiejś całości są z sobą powiązane: struktura ciała"^u. Etienne Wolff przytoczywszy te definicje wyznawał: „czyż trzeba żałować, że nasza nauka, [a więc biologia] nie tworzy okazji, jak tyle innych dyscyplin, do uczonych dyskusji, do •prac przygotowawczych na temat złożonego pojęcia, które pragnie się opisać, lecz które nieustannie wymyka się definicji. Biolog odrzucając tę tajemnicę może zapewne utracić nieco swego prestiżu, ale jest faktem, że dla biologa struktura jest pojęciem prortytn. Odpowiada ona czemuś, co jest po prostu dane".

Ograniczając się do analizy badanego przedmiotu, historyk sztuki może przyłączyć się do biologa, ale przecież historyk sztuki nie ogranicza się do samego tylko badania indywidualnych przedmiotów i ich morfologicznej złożoności. Stara się opisać i zrozumieć ich istnienie w czasie i w wymiarach społecznych. Jako historyk różni się już bardzo od biologa i jeśli chce uporządkować jakoś mnogość dziel sztuki, zarówno w czasie, jak w przestrzeni, z punktu widzenia ich formy, ich przekazu informacyjnego lub ich funkcji, musi posługiwać się odmiennym pojęciem struktury, wynikającym również z analizy przedmiotów, ale odpowiadającym już nie czemuś «danemu>, lecz czemuś, co jest kształtowane przez nasz poznający umysł, a więc: grupom jakości, ciągom następstwa dzieł, typom, porządkom architektonicznym, stylotn, tematycznym kategoriom obrazów, jednym słowem apecyficznjrnTldeom wykształconym przez historię sztuki w celu uczytelnienia i rozczłonkowania masy informacji pochodzących z badania pojedynczych dziel i ostatecznego odczytania ich sensu Można powiedzieć, te historia sztuki posługuje się pojęciem struktury przynajmniej w dwóch znaczeniach. Mówi ona o strukturze dzieła i o strukturze historii 4|ifł. Historyk sztuki, nawet jeśli nie posługuje się terminem struktur* bądź jeśli robi to rzadko, czyni jednak użytek z po-

Mna.

Trudno się dziwić, te wiele nauk humanistycznych tak chętnie przyswoiło sobie pojęcie struktury ^u Jako pojęcie ujmując* całość, zespoły było ono obiecując* dla nauk niezbyt zadoweło-eh s mechanicznego sposobu rozpatrywania zjawisk; jtdno-mjśkb pojęcie, którym posługują etą również nauki mate-potwtiało ono oczekiwać zbliżenia t naukami ki-

ni; Struktura *łymi, co zawsze było ambitnym, lecz jakie rzadko zaspokajanym pragnieniem humanistów.

Pierre Vilar powiada, że „stanowisko strukturalistyczne w historii. zakłada istnienie rzeczywistości posiadającej strukturę, a przeto dającej się na sposób matematyczny wyrazić w swych jakościach i odmianach"^ł4. Badania literackie, bliższe językoznawstwu, które rozwinęło pojęcie struktury jako naczelną ideę, mogły się nim posłużyć do analiz języka bądź organizacji Utworu poetyckiego, analiz, które — przynajmniej dla czytelnika nie owiązanego bezpośrednio z tą dyscypliną — sprawiają nieraz wrażenie niezwykle precyzyjnych. W historii sztuki trudno jest podejmować analogiczne prace, ponieważ nie istnieje bądź nie została dotychczas wykryta ani sformułowana gramatyka języka wizualnego. Do tego istotnego zagadnienia powrócimy w następnym rozdziale. Pragnę jednak raz jeszcze podkreślić, że pojęciem (choć nie zawsze terminem) struktury bądź pojęciami poi krewnymi historyk sztuki posługuje się zarówno w celu analizy dzieła, jak i w celu artykułowania historii zjawisk artystycznych w czasie.

2

Od momentu uformowania się teorii sztuki w dobie Odrodzenia dzieło sztuki było pojmowane jako doskonała organizacja elementów w całość posiadającą nowe jakości, które nie przysługują zwykłej sumie tych samych elementów. Występuje to >Mao w definicjach Leona Battisty Albertiego, dla którego doskonała harmonia, jaką dzieło sztuki powinno osiągnąć, nazywana przezeń terminem coactnnitos, polegała na takim wzajecoA oym ustosunkowaniu elementów składających się na całość, tm ' rmlana mogłaby prowadzić już tylko do stanu mniej

fcaaśiać organiczną Jiilnnśf dzieła ntt fakt. iż ił***¹

dzieła sztuki I z nim właśnie łączy sijf w

w dużej »***• ^poc*