IMG09

w Kościele powsirchnym — BIBLIOTEKI KOŚCIELNE

tcsn (od 1900 wydano 250 tomów, dotyczących głównie

I 25* B.W.).

*** i_Vlo»mka - Wśród rpsów bibliotecznych są nieliczne po-¹¹ ^proszone po wiciu działach: druki wykazane są w ka-,’u pod sygnaturą Libri polacchi (szafa W ill). \\ czytelni ^a^F_cw vv księgozbiorze podręcznym istnieje dział Polonia.

podstawowe dzieła dotyczące dziąjów Polski (ok. MOtotnó* pod sygnaturą Polonia 1/1 — XIV/1, Consultazionc). . misłatt Wespięc na zlecenie Pol. Instytutu Hist. w Rzymie ^ndnł dla wszystkich druków polskich B.W. katalog (ok. jJoSo kartek), który stanowi osobny dział w contr, katalogu.

, Ehrk. W$tc*ki Bibłiotheca* Romanorum Pwittfiiiłw, tum Bon(fhtiaiHte runi , R IS40; t. Tisscnint. W. Kocił. The łatiwin Librury, NJ 1929; ,    i- Siblioteca ipostoiica iaticatta <* 1'ArchMo Sekreto )\iticwu>,

, i*S; N. Yitn. ECat XII 1123-1130; L. Berra. DB III 1280-1281; F. Glas--»a\łtr. LThK \ 632-634; L. PAaztor, Bibliateai ApostoJica laticsina, CV y \ljn, Lu Bibliotece I ‘aticana, CV 1970; Au Pont 197.1; J. ttigoami iVki. ij AK dr Siste /l i) Pic XI. Recherches sur I'histoire >les collecthns M mmmtrrits, CV 1973.    Walermrt Ateysstowics

BIBLIOTEKARZ KOŚCIOŁA RZYMSKIEGO, bibliothe-ctrius Sanctac Romanae Ecdcsiae, tytuł i urząd kardynała protektora -*■ Biblioteki Watykańskim", połączony z tytułem archi-wisty Kościoła rzymskiego, dojącym podobne prawo patronatu nad -+ Archiwum Watykańskim.

Geneza b.K.rz. wiąże się z początkami kancelarii pap. (-*■ kuria rzymska), obejmującej do XIII w. także archiwum i bibliotekę pap., którymi do X w. zarządzał primicerius notariorum; tytuł b.K.rz, — prawdopodobnie podległego primiccriusowi — występuje od 781; w XI w. pozycja b.K.rz. w kancelarii pap. wzrosła tak dalece, że byli nimi przeważnie bpi dicc. podrzym-skich, łączący do 1144 tytuły b.K.rz. i kanclerza Kościoła rzym.; zniszczenie biblioteki pap. w 2. poi. XII w. spowodowało zanik tytułu b.K.rz.; pojawił się znów dopiero w XIV w. po założeniu biblioteki pap. przez Bonifacego VIII; obecną formę otrzymał urząd b.K.rz. po zułożeniu Biblioteki Wat. przez pap. Mikołaja V (1447-55); od pap. Leona X (1513-21) jest zajmowany przez kardynałów odznaczających się wiedzą, którzy w bezpośrednim zarządzaniu Archiwum i Biblioteką Wat. posługują się prefektami; b.K.rz. byli m.in. 1548-50 Marcello Cervini (pap. -* Marceli II), 1597-1607 C. Buronius, 1755-61 D. Passionci, 1853-55 A. Mai, 1869-89 G.B. Pitra (historiograf b.K.rz.), 1929-•36 F. Ehrle, 1938-72 E. Tissorant, a od 1974 jest A. Sumorć.

G.B, Pitni. Analacta norisslma, Tusculum 1885, I 334-349; F. Ehrle, HistO^m ria Blbllothtcue Romanorum Ponti/icum, R 1890 I (passim); l . Hild, DDC II *00-801; O. Uattolli, ECat II 617-618; Mćlanges Eugiht Tlssenmt, CV 1964.

Henryk \l'aj tyska

BIBLIOTEKI KOŚCIELNE w sensie ścisłym - b. [ bibłiolcku] będące własnością Kościolu kat. i innych chrześc. ugrupowań wyznaniowych; w sensie szerszym — b. utrzymywane przez państwo, związki lub instytucje spoi. dla kształcenia duchowieństwa i podnoszenia kultury rei. w społeczeństwie. Zróżnicowanie b. kościelnych nastąpiło wskutek rozwoju hist.; powstały rozmaito ich rodząje w zależności od charakteru instytucji, przy których je zakładano: b. papieskie (-*■ Biblioteka Watykańska), katedralne lub kupitulnc, kolcginckie, dok analne i par. (-* czytelnictwo religijne), klasztorne, seminaryjne, kolegiów i akademii zuk., uniwersytetów i instytutów katolickich.

I. W KOŚCIELE POWSZECHNYM Historię b. kościelnych dzieli się nu 3 epoki odpowiadająco tradycyjnemu podziałowi dzięjów Kościoła.

A. Okius Wczesnochrześcijański — Początek b. kościelnym dały archiwa pierwotnych gmin chrześc., przechowujące przede wszystkim księgi Pismu j?»**., akta i spisy męczenników, listy bpów oraz dzieła pisurzy okresu poupost. (-*► Dulach*, listy —*• Klemensa Rzym, oraz * Ignacego Antloch.). W czasie przc-iUdowań zu ces. Dioklecjana (303-305) i ces. Walonsa (364-378) /Kory, systematycznie niszczone, ocalały w stanie szczątkowym w domach prywulnych; w IV w. było w Rzymie 29 b. Wł»suiych, w tym kilka chrześcijańskich. W Aleksandrii, ^r<4jwiękt/vm ośrodku intelektualnym cesarstwa, pisarze wczcsno-

m

chrześc. (np. Klemens Aleks., Orygcncs) korzystali rc zbiorów b. kościelnej, do rozwoju której przyczyniło się istniejące od poi. 111 w. prz.Chr. ■* Muzeum Aleksandryjskie oraz b. synngo-galna. Na wzór Aleksandrii bp Jerozolimy Aleksander założył ok. 217 b, kościelną, o której wspomina Euzebiusz (Eu/eblllst VI, 20, 1); ok. 231 Orygcncs zapoczątkował w Cezarei Palestyńskiej b. dzieł lllo/olów pogańskich, żyd. i chrześc., którą rozwinął i uporządkował jego uczeń Pnmtłliusz (Euzcbllist VI, 32); korzystali z niej m.in. Hilary’ z Poitiers, Grzegorz z Na/junzu i Hieronim; b. tę odnawiali bp Akacjusz (349-366) oraz bp Euzojusz (366-379), którzy zwoje i kodeksy papirusowe zastąpili kopiami pergaminowymi (Hieronim. Dc yiris iIlustr., 113; Epist. 34 od Marcellom)', b. ceza rejs ku (prawdopodobnie jako własność prywatna), ocalona podczas prześladowań za Dioklecjana, uległa zniszczeniu w czasie najazdów urąb. (637).

W Rzymie już na przełomie II i III w. istniały jakieś zbiory kość., z których korzystali m.in. Hipolit Rzym. (z.m, 235) i Nowacjan (zm. 258); pierwszą b. kościelną utworzył tu pup. Damazy I (366-384) przy kościele S. Lorenzo in Damaso, a na wzór starych b. miejskich pap. Hilary (461-468) założył przy kościele św. Wawrzyńca za Murami b. kościelną z dziełami pisarzy lac. i gr. (Liber pontificalis I 247); księgozbiór, który zebrał w Rzymie Hieronim (Epist. 32,30) i woził z sobą do pustelni w Cluilkis, a nast. do Betlejem, zniszczyli 416 pclugiamc. b. Augustyna w Hippo Rcgius uległa zniszczeniu podczas najazdów Wandalów. W Konstantynopolu b. założy! w IV w. ces. Konstantyn Wielki, a wzbogacił ces. Konstancjusz II. mimo zc była to b. publiczna, gromadzono w niej również dzielą pisarzy chrześc., z których korzystali m.in. historycy Sokrates (Hist. Eccl 1 I, 3; PG 67,33) i Sozomcn (Hist. Eccl. I, 1.13; PG 67, $60-861).

II. Grisnr, l.e b. nelPanti. hitJ classica t net primi templ rristkmi, CivCut 53(1902) 463-477; T. Schormaun, Griecltlscbe HanJa hri/iem-BeiUmJ* in Jen B.der christllchen Kultursentren des 3. bis 7, Johrliundern, OC 4 (1904) 151-163; H. Leclorcę. DACL II 842-904; Ch. Wesely. Catalosu* libronim tmecuU V-V I. w: Festschr(ft su Eiiren Emil <wi Onenhals, In 1923; S Dalii, G.-s.hichte Je* Buchcs, L 1928 (Dsleje kslqiki, Wr I9o5, 39-41); I D. Robert*. Notęj on Burty Christian Libraries, Spec 9 (1934) 190-194; R Catliou, I o b Je Cłsorte et Im Jbrmatlon des chatnes, RSR 16 (1936) 474-483; Ghdlinck Pil; J. C-ni. SskoSm Oosenesa, AK 53(1950) 114-129; C. Wendet. RAC II 231-274; 1L Altance. Di* B. Augusllns, w: kleine patristischc Schriften, B 19o7, 174-178; L W K (passim).    Jon Ssymtuimk

B. Średniowiecze - Największy rozkwit b, kościelnych na Zachodzie przypada nn 1X-X1I w.; poprzedziła go działalność Benedykta z Nursji. Kaąjodora i mnichów ul. oraz wybitnych przedstawiciel i iro-szkockiego Kościoła • Kol um bana, Galla i Bonifacego-Winfryda, działających na kontynencie, W Kościele wsch., uformowanym na staroż. kulturze gr. i otwartym na wpływy Wschodu, rozwój b. kościelnych wykazuje większą jednolitość; całe średniowiecze traktować można jako jeden okres ich dziejów.

1. W Kościele zachodnim - 1° Na powstawanie b. kościelnych oddziaływały różne czynniki. Benedykt z Nursji wpłynął na tworzenio b. i skryptoriów w- klasztorach benedyktyńskich przez zalecenia reguły (-* benedyktyńska reguła), gdyż w lekturze dzid ascct. widział skuteczny środek wewnętrznego doskonalenia mnichów. Również Kusjodor dla tworzonej 546-555 wspólnoty klasztornej w Vivario jako jedno z głównych zadań wysunął gromadzenie dzieł autorów klasycznych i pisarzy wczesnoehrzcśc.; w Institutiones dMnaritm et soecularium zamieścił instrukcję dotyczącą pracy w b. i skryptorium. Wysoką kulturę książkową, której ośrodkami stały się liczno klasztory (np. Armngh. Dony, Kclls, Durrow. Bangor), rozwinęła w VI w. Irlandia. Na powstanie i rozwój b. w Anglii z jednej strony oddziaływała Irlandia przez s/koe. Jonę (My), z. drugiej zaś Rzym. W wyniku działalności misji Augustyna z Cnnterbury (596) za pap. Grzegorza Wielkiego powstała b. katedralna Christ Church oraz h. opactwa benedyktyńskiego w Cantcrbury. Benedykt Biscop dla zaopatrzenia b. opactw św. Piotra w Wear-mouth i św. Pawła w Jarrow 6 razy podróżował do Rzymu. Bogactwem zbiorów wyróżniała się na pocz, \ ||| w. b, katedralna w Yorku, zał. przez, bpa l gberta i opisana przez, jego ucznia -► Alkuinu. Kolunibun w czasie podróży mis, nu kontynent zn-

tl U II

498