IMGG87

Założenia te poprowadziły do radykalnej zmiany struktury powieściowej. Narracja została aubiektywizowana. co tworzyło przesłanki dla L kształtowania się monologu wewnętrznego V (słynna opowieść E Dujardina, Les Lauriers sani coupes, 1887, uchodząca za pierwszy utwór, w którym posłużono się techniką strumienia I, świadomości, bardzo jest bliska impresjonizmo-. wi). Zmieniła się funkcja opisu. W powieści realistycznej miał on wskazywać na stałe właściwości świata przedstawionego, tutaj — przeciwnie — ukazywać jego wycinki nie w ich wymiarze obiektywnym, ale tak, jak je postrzega postać znajdu-' jąca się w danym momencie na pierwszym planie. Odniesieniem kompozycyjnym opisu nie jest już ogólna struktura powieściowa, ale jakiś jej epizod, niekiedy nawet nie mający większego znaczenia w obrębie ogólnej kompozycji utworu. Owa zmiana roli opisu nie jest zjawiskiem wyodrębnionym, sygnalizuje proces o szerszym zasięgu: rozbicie ' kompozycji powieściowej na luźne fragmenty, sce-¹ ny, epizody. Fragmentaryczność staje się jedną ^: z głównych konsekwencji impresjonistycznej poc-l tyki i wiąże się z rozbiciem ciągłości czasowej, tak E charakterystycznej dla narracji realistycznej, na se» : rię mniej lub bardziej luźno ze sobą związanych momentów. J. Dubois, autor najlepszej bodaj ksią-, żki na temat impresjonizmu literackiego, właśnie - w momentałności widzi jeden z głównych wyróż-i ników powieści impresjonistycznej.

W polskiej prozie narracyjnej tendencje impre-g sjonistyczne zaczęły się ujawniać w ostatnim dziesięciolecia XIX w. tak u pisarzy reprezentują-cych naturalizm (np. u A. Sygietynskiegoł, jak . u tych, którzy staną się głównymi twórcami po-L wieści młodopolskiej. W pierwszej fazie szczegół-’ nie charakterystyczną domeną impresjonizmu stała śię proza opisowa, będąca na tle tradycji realizmu zjawiskiem nowym (S. Witkiewicz), ¹ w takiej czy ionej formie znamiona impresjonizmu występują jednak i w utworach narracyj-nycb. Także w tych, które w tym czy innym bUs-' kie są jeszcze poetyce realizmu, np. u W. Siero-’ szewskiego i W. Reymonta; również i tutaj po-f czątkowo elementy impresjonizmu wyrażają się przede wszystkim w opisie, mającym charakter i wyraźnie sensualistyczny, odnoszącym się na ' ogół do konkretnego epizodu i niekoniecznie ? związanym z całą strukturą powieściową. Wiążą / się jednak z ogólnymi przemianami powieści, ilf? z rozszerzaniem się techniki punktu widzenia, jt rozbiciem: fabuły na epizody, ekspansją mowy J pozornie zależnej.

i U głównych prozaików okresu -# Młodej Poł-J ski impresjonizm nie jest zjawiskiem samoistnym, uf stanowi jedną z ingrediencji w złożonej całości o wyraźnych cechach stylistycznych. U Berenta 'y i Żeromskiego elementy impresjonistyczne, choć htwo dają się wyodrębnić, pojawiają się z reguły

w uwikłaniu, są jednym ze składników ogólnego wyposażenia literackiego narracji powieściowej.

W Próchnie i w Oziminie łączą się już wyraźnie z tymi elementami stylu, które bliskie są -+ ęks-presjonizmowijZ biegiem lat impresjonizm tracił swe wyróżniki (także stylistyczne), jego znaczenie historycznoliterackie jest jednak ogromne. Nie tylko dlatego, że stał się współczynnikiem rozwoju powieści przełomu XXX i XX w., również z tej racji, że był jedną z tych tendencji, które dobitnie zaznaczyły się na ogólnej ewolucji gatunku.

W liryce dążności impresjonistyczne ujawniły się mniej więcej w tym samym czarne co w prozie narracyjnej, we Francji min. z dużą siłą w poezji P. Verlaine’a; pod koniec XIX w. był to jeden z dominujących stylów w różnych literaturach, występował u licznych poetów niemieckich, czeskich, rosyjskich. Inaczej jednak niż w powieści, dążności te nie łączyły się na ogół z formami tak wyraźnie nowatorskimi i nie miały takich konsekwencji dla przekształceń gatunku. Impresjonizm w liryce preferował rozwiązania przeciwstawne tym, które dominowały w twórczości parna-ostów.[w miejsce hieratycznej poetyki, lubującej się w obiektywistycznym opisie i realizującej zasady formy zamkniętej, wprowadzał jakby formy ulotne o zaznaczonym piętnie osobowym. Często mają one charakter wyraźnie pieśniowy^ słynne hasło Vcrlaine*a JDe la musique avant toute chose" odnosi się przede wszystkim właśnie do poezji impresjonistycznej. Dużą wagę zdobywa struktura dźwiękowa, eksponująca różnego rodzaju współbrzmienia i paralelizmy. Szczególnymi właściwościami odznacza się w liryce impresjonistycznej ₍konstrukcja czasowa, jest to zawsze czas momentalny, ulotny i nieuchwytny. Poezja ta ma być zapisem wrażeń chwili, przelotnego i z natury swej nieokreślonego nastroju. Jej obrazowanie składa się z elementów szczególnie nacechowanych emocjonalnie i mc zawsze musi tworzyć spójną całość, układającą się w wyraźnie zarysowany temat Stylistycznie przejawy impresjonizmu bliskie są na ogół tym, jakie uformowały się w prozie, I tu również obowiązuje swoisty ko-sualizm, a właściwości przedmiotów ujmowane są tak, jakby stanowiły samoistne rzeczy (np. „biódr nagość” w wierszu K. Zawistowskiej Nimfa). Impresjonizm stanowił komponent wysłowienia większości tych poetów, którzy reprezentowali symbolizm, i stosunkowo szybko przekształcił się w styl obiegowy i uacbcmaiyzowany. Reakcje antysym holistyczne kierowały saę w dużej mierze także i przeciw memu

W Polsce tendencje impresjonistyczne ujawniły uę w poezji w ostatnim dziesięcioleciu XIX w. i były jedną z oznak formującej się Młodej Polaki (samo pojęcie, gdy uę w myśli literackiej epoki, sporadycznie zresztą, pojawiało, odnosiło sę przede wszystkim do krytyki). Występowały w