historia dyplomacji (188)

kiego i przystąpienie do walki wojsk bawarskich i francuskich skłoniły Drezno do radykalnej zmiany kierunku swej polityki. Saksonia uznała bowiem sprawę Marii Teresy za przegraną. W zamian za obietnicę uzyskania Górnego Śląska i Moraw August III przystąpił do sojuszu z Francją 19 września 1741 r. Wojska saskie wzięły przy boku armii pruskiej udział w kampanii morawskiej z początkiem następnego roku. Napotkano wszakże niespodziewanie silny opór i w czasie odwrotu korpus saski uległ zniszczeniu. Tymczasem przy pośrednictwie Anglii, starającej się zmontować koalicję antyfrancuską, zawarto pokój wrocławsko-berliń-ski między Austrią a Prusami. Maria Teresa musiała się zgodzić na pozostawienie w ręku pruskim prawie całego Śląska z wyjątkiem księstw opawsko-kamiowskiego i cieszyńskiego, natomiast włącznie z ziemią kłodzką. Opuszczony przez sojusznika August III wyszedł z wojny z pustymi rękami, zmuszony do podpisania pokoju z Austrią 23 lipca 1742 r. Pierwsza wojna śląska zakończyła się całkowitym sukcesem Prus.

Jednak pokój wrocławsko-berliński był tylko zawieszeniem broni między Prusami a Austrią. Gdy Austriacy zdołali usunąć wojska francuskie z Czech i umocnili swą pozycję w Rzeszy przez opanowanie Bawarii, w Wiedniu znów odżyły tendencje do odzyskania Śląska. Ze swej strony Prusy nie zamierzały czekać na pełne wzmocnienie się i regenerację sił austriackich, ale szykowały się do nowego uderzenia, które nie tylko utwierdziłoby ich panowanie na Śląsku, ale i umożliwiło opanowanie północnych Czech. Fryderyk II odnowił sojusz z Francją i w lecie 1744 r. podjął koncentryczny atak na Pragę, przeprowadzony częściowo poprzez terytorium Saksonii.

Wojna przebiegała wszakże w sposób nieprzewidywany przez Fryderyka II. Pod naciskiem wojsk austriackich i posiłkowego korpusu saskiego Prusacy musieli wycofać się z Czech. Jednak gdy August III zaczął myśleć o koronie cesarskiej po śmierci Karola VII Alberta Wittels-bacha, pogorszyły się stosunki jego z Austriakami. W tych warunkach kampania śląska, w której obok wojsk austriackich i saskich uczestniczyły też zaciągi dokonane przez Wettyna w Polsce, nie przyniosła powodzenia. Wojna zakończyła się zwycięstwami pruskimi na terenie Saksonii. 25 grudnia 1745 r. podpisany został w Dreźnie pokój na zasadzie status quo antę, do którego dołączyła się również Maria Teresa.

Nieprzerwanie do 1748 r. toczyła się wszakże wojna sukcesyjna austriacka. Monarchia habsburska wyszła z tych zmagań względnie obronną ręką — z wyjątkiem Śląska zdołała właściwie ocalić całość swych terytoriów. Przetrwany kryzys wykazał spoistość Austrii, Czech i Węgier jako podstawowych członów monarchii. Pozwolił także na podjęcie reform, które wzmocniły siły militarne państwa i przyspieszyły proces jego centralizacji. Zarazem wszakże wojna ta przesądziła o awansie królestwa pruskiego do grona czołowych potęg europejskich.

Na tym tle zdecydowanemu pogorszeniu uległo położenie międzynarodowe Rzeczypospolitej. Nie wyzyskane zostały możliwości wzmocnienia jej sił militarnych i odegrania poważnej roli politycznej. Jednocześnie sukcesy Prus wzmogły tendencje ekspansywne tego zmilitaryzowanego państwa, które wykorzystując niedomogi ustroju Rzeczypospolitej, przygotowywało sobie wyraźnie teren przyszłych grabieży. W toku wojny wyszła również na jaw słabość Saksonii, która wprawdzie potrafiła trzymać pod bronią (w 1745 r.) 47 000 wojska, nie umiała jednak nim pokierować, ani prowadzić konsekwentnej polityki zewnętrznej. W tych warunkach koniecznością stało się oparcie polityki przez Augusta III na zbliżeniu i sojuszu z Rosją i Austrią. Trwałość systemu politycznego o wyraźnie antypruskim nastawieniu, stworzonego przez oba te państwa, miała zdecydować o przyszłości związku Polski i Saksonii.

Ogniową próbą stała się wojna siedmioletnia. U podstaw jej, jeśli pominąć konflikty kolonialne, leżała rywalizacja prusko-austriacka

0    Śląsk, który w Wiedniu uznano za ważniejszy dla monarchii habsburskiej niż Niderlandy, oraz dążenie Petersburga do odepchnięcia Prus na zachód i w ten sposób zabezpieczenia przed ich ekspansjonizmem Rosji

1    znajdującej się pod jej protektoratem Rzeczypospolitej. Wojnę poprzedziła rozgrywka dyplomatyczna, w wyniku której doszło do słynnego odwrócenia przymierzy. W odpowiedzi na zbliżenie Prus i Anglii nastąpiło podpisanie traktatu przyjaźni i aliansu obronnego Francji i Austrii, inicjujące nowy układ stosunków między tymi państwami. W obawie przed powstaniem bloku Francji, Austrii, Rosji i Saksonii Fryderyk II podjął działania wojenne. Celem ich stało się przede wszystkim Drezno, gdzie król pruski spodziewał się znaleźć dowody przygotowywanego przeciwko niemu spisku. Dowodów nie znalazł, za to powiodło mu się zniszczenie 17 000 armii saskiej, zamkniętej w Pirnie. Augustowi III pozwolono udać się do Warszawy, natomiast Prusacy zaczęli okupację Saksonii, której rezultatem stało się złupienie i wykorzystanie bogactw tego kraju.

W toku wojny przeciwko Prusom i ich sojusznikom z Hanowerem i Anglią na czele stanęła przeważająca potęga Austrii, Francji i Rosji. Działania wojenne, które toczyły się w środkowych Niemczech, na Śląsku oraz po opanowaniu przez Rosjan Prus Wschodnich także w Brandenburgii i na Pomorzu Zachodnim, mimo zaciętego oporu pruskiego i odnoszonych przez Fryderyka II zwycięstw, wyczerpały tak dalece siły państwa pruskiego, że znalazło się ono na progu katastrofy.

Wobec rozgrywających się wydarzeń wojennych Rzeczpospolita utrzymała i tym razem bezbronną neutralność. W kombinacjach polityki międzynarodowej przestano już stawiać na Polskę i nie liczono na jej wystąpienie. Właśnie w czasie wojny siedmioletniej Rzeczpospolita spadła do roli „karczmy zajezdnej” dla walczących stron. Przez jej ziemie prze-maszerowywały armie pruskie, rosyjskie i austriackie; jej tereny służyły

i

347