historia dyplomacji (17)

mowy z przybyłymi do Polski w połowie 1626 r. posłami hiszpańskimi (Jean de Croy hr. de Solre, Charles de Bonnieres baron d’Auchy), doprowadzały do zgody Zygmunta III na utworzenie zjednoczonej floty cesarsko-królewskiej, co jednak nie stało się dla Rzeczypospolitej sukcesem. Wysłane do Wismaru w grudniu 1628 r. okręty królewskie zostały w istocie zaprzepaszczone.

Na postawie Anglii ważył wzgląd na interesy jej kupców. Dla poparcia starań o zyskanie i potwierdzenie przywilejów dla Kompanii Wschodniej (Eastland Company) przez Stefana Batorego, a później Zygmunta III, wyruszyli: w 1581 r. poseł królewski John Rogers, w 1582 r. Wiliam Salkins, w 1583 r. John Herbert, w 1594 r. Christopher Parker. Troska o niezakłócenie handlu z Rzecząpospolitą spowodowała starania posła angielskiego w Stambule Edwarda Bartona o poniechanie przez sułtana Murada III zamiaru uderzenia na Polskę. Dziękował za to królowej Elżbiecie I kanclerz koronny Jan Zamoyski. Zarazem jednak Barton próbował rozszerzać wpływy angielskie na teren hospodarstw, co wywołało sprzeciw Zygmunta Wazy i jego interwencje u Jakuba I.

Pierwsze poselstwo Zygmunta Wazy w Anglii, w 1597 r., było spowodowane wydarzeniami, które rozgrywały się z dala od granic Polski. Anglia walcząc z Hiszpanią ogłosiła zakaz przywozu do portów iberyjskich broni i wszystkiego, co wojnie służyć mogło, w tym żywności. Wśród statków, które padły ofiarą zarządzonej blokady, znalazły się gdańskie, ze zbożem. Miasto zwróciło sdę o pomoc do Zygmunta III, zarazem przybyły poseł hiszpański Francisco de Mendoza, prosił, aby okręty hiszpańskie mogły korzystać z któregoś z portów bałtyckich. Miało to spowodować przerwanie handlu bałtyckiego a tym samym stanowić groźny cios dla gospodarki Anglii oraz Zjednoczonych Prowincji. Na to król się nie zgodził, zaaprobował natomiast prośbę o wysłanie posła do Hagi, aby oddziałał na postawę zbuntowanych poddanych groźbą zaprzestania sprzedaży zboża. Wcześniej zwrócił się do królowej Elżbiety z żądaniem uznania wolności mórz i groźbą powetowania strat kosztem Kompanii Wschodniej. Gdy nie odniósł sukcesu, polecił następnie podjąć próbę zmiany stanowiska królowej posłowi, którego wyprawiał do Zjednoczonych Prowincji, mianowicie Pawłowi Działyńskiemu. Listy wierzytelne wystawione zostały 20-21 marca 1597 r., instrukcja dopiero 10 maja¹*. Misja, która nie przyniosła owoców w Niderlandach, uwieńczona została powodzeniem w Anglii. W Hadze, 22 lipca, wskazano przyczyny, które zmuszały Zjednoczone Prowincje do walki z Hiszpanią. W Londynie, 4 sierpnia, królowa oburzona postawą posła, który skarżył się na łamanie przez nią prawa narodów i żądał odszkodowania

»« Merkuriusz Sarmacki z Niderlandów i Anglii, czyli zwięzła relacja z dwóch poselstw... które ... uczynił ... Paweł Działyński Roku Pańskiego 1597, wyd. R. Marciniak, z jęz. łac. przetłumaczyła I. Horbowy, Wrocław 1978, passim.

pochwycone okręty, wybuchnęła gniewem. „Oczekiwałam poselstwa przywiozłeś mi skargę”. Ba, w liście do Zygmunta III zażądała przy-a nowego posła, aby przeprosił ją za doznaną zniewagę. Nie prze-ziło to jednak, że w styczniu potwierdziła Gdańszczanom dawne .wobody, a latem 1598 r. wyruszył do Polski George Carew, sekre-jorda kanclerza Roberta Cecila, aby uzasadnić poczynania Anglii, ^jtypać na wrogą jej postawę miast Hanzy, przecież zgodzić się na ^jobodny przewóz zboża do Hiszpanii. Z osobna miał wytłumaczyć spo-przyjęcia Działyńskiego, choć ten, jak pisano, lepiej był pożegnany ęiż przyjęty.

W dobie Stuartów wyruszył do Anglii podkomorzy krakowski Jan Cikowski, aby powinszować Jakubowi I (1603 - 1625) wstąpienia na tron, zarazem uzyskał zgodę monarchy na zaciąg 8000 ludzi na wojnę ze Szwecją i obietnicę przysłania 20 okrętów. Dla postawy Anglii i jej władcy decydująca nadal była kwestia Kompanii Wschodniej. Jej interesy powierzy Jakub I szczególnej pieczy wysłanego w 1603 r., jeszcze ze Szkocji, Henry’ego Lyela. Dnia 19 kwietnia 1604 r. król zwrócił się do Zygmunta III listownie. W 1606 r. Jakub I zwróci się do szlachty polskiej z wezwaniem, aby dochowywała władcy należnej wierności. Kilka lat później, w 1609 r., z tą samą misją zwrócił się do Jakuba I, bodajże w 1608 r., aby zakazał swemu posłowi w Stambule wtrącania się do spraw mołdawskich, a że nie otrzymał odpowiedzi, zamierzał ponownie interweniować w 1609 r.⁵⁷ Ochłodzenie stosunków w drugim dziesięcioleciu XVII w. spowodowane zostało ukazaniem się ubliżających pamięci Elżbiety I i Jakuba I wydawnictw, które wyszły spod pióra Polaków. Mniej ważył wydany w 1607 r., w Paryżu, pamflet Stanisława Krzyszta-npwicza, Examen catholicorum edicti anglicani, który jednak wywołał replikę Francisa Bacona. Wybuch gniewu spowodował Alloąuiorum Osiecenzium z 1615 r. Kaspra Cichockiego. Król wysłał do Polski swego rezydenta w Dusseldorfie Johna Dickensona, który 8 października 1615 r. zażądał od Zygmunta Wazy potępienia dzieła i ukarania autora. Miało to być warunkiem, od którego Jakub I uzależniał wystąpienie w roli mediatora w sporze ze szwedzkimi poddanymi, o czym Zygmunt III pisał 12 kwietnia. Kanclerz Feliks Kryski w odpowiedzi żałował, że do całego zdarzenia doszło, zapewnił że król zaleci biskupowi krakowskiemu, Piotrowi Tylickiemu, upomnieć Cichockiego, który był proboszczem ^•ndomierskim i obiecał wymazanie z pism rzeczy obraźliwych. Spór *^?®tal zażegnany. W 1621 r. misja Jerzego Ossolińskiego wysłanego * prośbą o pomoc przeciwko Turcji i Szwecji zakończyła się sukcesem, w każdym razie okazano mu życzliwość. Jednym z jej — legacji — w będzie przybycie do Polski kuzyna królewskiego Roberta

AGAD, LL 28. k. 76, Czart., TN, t. 104, p. 217. Instrukcja do Turek ur. wi Kochańskiemu, sekretarzowi JKM, dana 29 IV 1609 Kraków.

37