IMG�33

17 8 Postać literacka

Na zakończenie kilka jeszcze uwag. Powtórzyć chciałbym, że poszczególna postać literacka wyposażona jest tylko w pewien wybór właściwości, których kategorie zostały tu wyodrębnione, ale także eliminacja niektórych kategorii bywa czasem znamienna. Spośród cech występujących te są godne uwagi analitycznej i interpretacyjnej, które stanowią o względnej swoistości, funkcji i wartości postaci jako składnika dzieła literackiego. Naszkicowany tu kwestionariusz — pozostańmy przy tym słowie, choćby budziło ono ironiczny uśmiech — pomaga tylko w zgromadzeniu materiału do opisu postaci, ale nie stanowi jej „algorytmu”, choćby dlatego, że opis taki powinien posiadać spójność, opartą na zasadach logicznych.

W kwestionariuszu kompletnym z założenia, choć zapewne nie pozbawionym pominięć w realizacji, nie można było uniknąć powtórzeń wynikąjących z interferencyjności, z zachodzenia na siebie różnych składników dzieła literackiego. Powtórzenia te narastąją, gdy opisuje się cały „personel” utworu, a tym bardziej — gdy badanie obejmuje także inne jego płaszczyzny czy aspekty i zmierza do ujęcia monograficznego. Konieczne wówczas jest — w sferze postaci literackich — „wyciąganie przez nawias” właściwości wspólnych, a w analizie wielopłaszczyznowej — ekonomia wykładu, która określoną konstatację umieszcza tam, gdzie jest ona najpotrzebniejsza. Nie sądzę, aby można było ustalić powszechne reguły tego postępowania. Richard Heinzel w r. 1895 przyznawał:

Trudnością jest praca logiczna nad znalezieniem miejsca przynależności jakiejś obserwacji²⁹.

Pół wieku później odpowiadał mu Emil Staiger:

Próba taka 1...1 wymaga nie tylko cierpliwości i ostrożności, lecz również, że tak powiem, pewnej chytrości w sposobie prezentacji³⁰.

I w tym sensie dyskurs o dziele literackim zawsze pozostaje sztuką.

29    Cyt. za: Z. Łempicki, op. cit., s. 131.

³⁰ E. Staiger, Sztuka interpretacji 119611. W: V/»pótcze»na tenń,    - , ,

rac kich za granicą, oprać. H. Markiewicz (tłum. O. Dobiiaiika Wij ^l,tV wyd. 2, fc I. Kraków 1976, s, 233.    ^Ł,OD«^anka-Witczakowa)_>

IX. Interpretacja semantyczna dzieł

literackich

Interpretacja” oznaczała pierwotnie, w łacinie antycznej, wykładanie tekstów prawnych (scientia inter-pretandi w Digestach 1,2,2,6)¹; później — wraz z rozszerzeniem się praktyki — rozciągnęło się jej znaczenie także na podobne postępowanie i jego rezultaty (a więc i czynności, i ich tekstowe wytwory) w odniesieniu do Biblii i dzieł literackich. „Zgodne z regułami rozumienie utrwalonych uzewnętrznień życia nazywamy wykładnią czyli interpretacją" — definiował Wilhelm Dilthey². Teorię lub umiejętność interpretacji nazywano niekiedy w czasach Odrodzenia ars inter-pretandi, zwyciężył jednak jej grecki odpowiednik „hermeneutyka"³.

W dziedzinie ergografiki literackiej także panowały długo określenia inne: eksplikacja tekstu, analiza literacka (jej spolszczenie to „rozbiór literacki”). „Interpretacja” rozpowszechniła się dopiero wraz z rozwojem nowoczesnych kierunków ergo-centrycznych, przede wszystkim na niemieckim obszarze języ-

1

   Zob. Pauly's Real-Encyklopadie der classischen Allertumswissenschaft, t IX, Stuttgart 1916, s. v. Interpretatia.

2

   W. Dithey. Powstanie hermeneutyki [19001 w: Pisma estetyczne, przeł. K. Krzemieniowa, Warszawa 1982, s. 291.

3

   Dzieje hermeneutyki zostały przedstawione m.in. w następujących pracach: R. E. Palmer, Hermeneutics. Interpretation Theory in Schleiermacher, Dilthey, Heidegger and Gadamer, Evanston 1969; P. Szondi, Einfiihrung in die literarische Hermeneutik, Frankfurt/M 1975; U. Japp, Hermeneutik, Mtlnchen 1975; T. Todorov, Symbolisme et interprśtation, Paris 1978; D. Hoy, The Critical Circle. Literaturę and History in Contemporary Hermeneutics, Berkeley 1978; E. Leibfned, Literarische Hermeneutik, Tiibingen 1980; J. Bleicher, Contemporary Hermeneutics, London 1980; M. Frank, Dos Sagbare und^tinsi Unsagbare, Frankfurt /M 1990; H. Seifert, Einfiihrung in die Hermeneutik, Tiibingen 1992. Nąjbardziąj wyczerpujące ujęcie systematyczne hermeneutyki ogólnąj dał E. Betti, Allgemeine Auslegungslehre ais Methodik der Geisteswissenschaften (19551, Tiibingen 1967 (przekład z włoskiego).