klasycyzm3

KLASYCYZM WARSZAWSKI - KLASYKA NIEMIECKA "243

— 1805, 1939; C. H. Wright, French Classicism, 1941; J. A. K. Thomson, The Clasśical Back-ground of English Literaturę, 1948; G. A. Highet, The Classial Tradition. Greek and Roman Influen-ces on Western Literaturę, 1949; D. Mornet, Histoire de la litterature franęaise classiąue 1660—1700,1950; E. B. O. Borgerhoff, The Free~ dom of French Classicism, 1950; R. Bray, La Formation de la doctrine classiąue en France, 1951; A. Heussłer, Klassik und Klassizismus in der deutschen Literatur, 1952; W. Tatarkiewicz, Les ąuatre significations du mot «classique», „Revue Internationale de Philosophie” 1958, nr 43; S. Pietraszko, Doktryna literacka polskiego klasycyzmu, 1966; R. Wellek, The Term and Concept of „Classicism” in Literary History, [w zbiorze:] Aspects of Eighteenth Century, wyd. E. R. Was-serman, 1967; D. Obłomiewski, Francuzskij klas-sicizm. Oczerki, 1968; Z. Libera, Problemy polskiego Oświecenia, 1969; P. van Tieghem, Główne doktryny literackie we Francji, 1971; H. Honour, Neokłasycyzm, 1972; T. Kostkiewiczowa, Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko, 1975; R. Przybylski, Klasycyzm, czyli prawdziwy koniec Królestwa Polskiego, 1983; H. Peyre, Co to jest klasycyzm, 1985 (wyd. oryg. 1942); Russkoj klassicizm wtór oj polowiny XVIII — naczala XIX wieka, 1994. tk

Klasycyzm warszawski — kierunek lit. rozwijający się w pierwszym 30-leciu XIX w. w Księstwie Warszawskim i Królestwie Kongresowym, głównie w Warszawie (określany też niesłusznie pejoratywnym terminem pseudoklasycyzmu). Przedstawicielami k. w. byli K. Koźmian, L. Osiński, A. Feliński, F. Morawski, F. Wężyk, F. S. Dmochowski. Program estetyczno-literacki k.w. odwoływał się do głównych założeń francuskiego -» klasycyzmu, przejawiając jednocześnie tendencje do usztywnienia reguł twórczości — zwłaszcza w zakresie językowego puryzmu — oraz tendencje rewizjonistyczne wobec bardziej otwartego klasycyzmu polskiego oświecenia (np. w stosunku do twórczości A. Naruszewicza i S. Trembeckiego). Jednocześnie występowały pewne koneksje z salonową sztuką -> rokoka, szczególnie w operowaniu kategorią -» smaku i odwoływaniu się do opinii wąskich kręgów salonów arystokratycznych T. Mostowskiego i W. Krasińskiego, Klasy-cyści postanisławowscy reprezentowali umiarkowanie reformatorską myśl liberalną, wyznawali obywatelski ideał człowieka i tradycjonalistyczny patriotyzm. Preferowali twórczość o tematyce historycznej, głównie -» epos (Stefan Czarniecki K. Koźmiana) i —► tragedię (Barbara Radziwiłłówna A. Felińskiego, liczne utwory F. Wężyka). Uprawiali również -> poemat opisowy (Ziemiańs-two polskie Koźmiana) oraz „wysokie” gatunki liryczne, jak —*• odę (Koźmian, Osiński) czy -» list poetycki. Zajmowali się twórczością typu fełieto-nowego (Świstek krytyczny S. K. Potockiego) oraz krytyką teatralną (krytycy Towarzystwa Iksów); przejawiali też tendencje do teoretyczno-normaty-wnej kodyfikacji własnych poglądów estetycz-no-literackich (L. Osiński). Pozostawili duży dorobek translatorski, dając polskiej literaturze przekłady dzieł francuskich klasyków (P. Corneil-le, J. Racine) oraz Woltera, G. G. Byrona, F. Schillera i W. Scotta. W 1. 20. XIX stulecia k.w. jako nurt wyraźnie epigoński zaciekle polemizował z przedstawicielami rodzącego się -*■ romantyzmu, którzy atakowali założenia estetyczne klasycystów i krytykowali ich ugodowość polityczną (-* walka klasyków z romantykami). Tradycja tego sporu ukształtowała krańcowo ujemną ocenę k.w., która przez wiele dziesiątków lat nie pozwoliła dostrzec i obiektywnie ocenić literackich walorów działalności jego przedstawicieli. Inna nazwa: klasycyzm postanisławowski.

Lit.: L. Siemieński, Obóz klasyków, 1866; J. S. Bystroń, Literaci i grafomani z czasów Królestwa Kongresowego 1815 — 1831, 1939; A. Kowalska, Warszawa literacka w okresie przełomu kulturalnego 1815-1822, 1961; Walka romantyków z klasykami, wstęp i oprać. S. Kawyn, 1963; P. Żbikowski: Klasycyzm postanisławowski. Doktryna estetycznoliteracka, 1984; Pod znakiem klasycyzmu. W kręgu świadomości literackiej późnego oświecenia, 1989. tk

Klasyk (ang. classic, fr. auteur classiąue, niem. Klassiker, ros. kaoccuk) — 1. autor wybitnych, powszechnie uznanych za szczególnie wartościowe utworów lit., które należą do trwałego dorobku literatury określonego kraju, albo też utworów, które w sposób wzorcowy i doskonały realizują normy jakiegoś gatunku lit.; 2. autor będący przedstawicielem greckiej lub rzymskiej lit. antycznej, zwanej także klasyczną; 3. twórca reprezentujący poetykę -» klasycyzmu.

Lit.: T. S. Eliot, Kto to jest klasyk, [w:] Szkice literackie, 1963. tk

Klasyka niemiecka (niem. deutsche Klassik) — okres od końca 1. 80. XVIII w. do r. 1806, w którym lit. niemiecka, rozwijając dorobek -» oświecenia i -» Sturm und Drang, osiągnęła