IMG55 (2)

ODYSEUSZ 258

ODYSEUSZ 258

powrotu. Odyseusz podjął wtedy żeglugę na los szczęścia i kierując się ku północy przybił do kraju Lajst rygo nów. umiciscowianego zwykle na wybrzeżu w okolicach Form i ów lub Gaetae. w północnej Kampanii. Nauczony ostrożności przygodą u cyklopów Odyseusz posłał naprzód kilku ludzi na zwiady. Spotkali córkę króla, która zaprowadziła ich do ojca, Anbfatesa. ów pożarł natychmiast .jednego. Inni uciekli, ścigani przez króla i cały lud. aż do wybrzeża. Lajstrygonowie obrzucili kamieniami Greków, gnichocząc okręty i zabijając ludzi. Dopiero sam Odyseusz zdołał przeciąć linę przytrzymującą okręt i ruszył na pełne morze.

Z jedynym już tylko okrętem i jego załogą, w dalszym ciągu posuwał się ku północy i wkrótce przybił do wysp) Aja (bez wątpienia obecny przylądek Monte Circeo na południu Lacjum), gdzie mieszkała czarodziejka Kirke (opis jego tam przygód -* Kirke). Kiedy wyjeżdżał z wyspy Aja. Odyseusz pozostawił Kirke syna Telegonosa. a być może dwóch - Tełegonosa i Nausitoosa (tab. 391

Kirke wysłała Odyseusz a. aby u ducha Tejresjasa zasięgnął rady, jakim sposobem ma zapewnić sobie powrót na Itakę. Tejresjas powiadomił go, że powróci do ojczyzny sam i na obcym okręcie, że będzie musiał pomścić się na zalotnikach, a później odjechać z wiosłem na ramieniu na poszukiwanie ludu, który nie zna żeglugi. Tam złoży ofiarę pokutną Posejdonowi i w końcu umrze w podeszłym wieku, w pełni szczęścia i daleko od morza. Ujrzawszy pomiędzy wywołanymi zmarłymi w ielu herosów. Odyseusz powrócił do Kirke. Następnie odjechał stamtąd, obdarzony jeszcze na drogę cennymi radami czarodziejki. Płynął wzdłuż Wysp Syren, położonych w pobliżu Zatoki Neapolitań-skiej (— Syreny). Potem musiał stawić czoła Błędnym Skałom i cieśninie między — Charybdą a — Skyllą. Kilku marynarz) zdołała ona pożreć, lecz statek wydarł się wirom Charybdy i wkrótce dotarł do wyspy Trina-kii. gdzie pasły się stada białych wołów, należących do Słońca. Tam ustał całkowicie wiatr i zabrakło żywności. Aby uchronić się przed głodem i wbrew zakazowi Odyseusza. żeglarze zabili kilka sztuk wołów i zjedli. Słońce ujrzało to i poskarżyło się Zeusowi, żądając zadośćuczynień ia. Przeto kiedy okręt podjął żeglugę, rozszalała się zesłana przez pana bogów burza, statek uległ rozbiciu i tylko Odyseusz, który nie chciał uczestniczyć w świętokradczej uczcie, mógł się ocalić, uczepiony masztu i w żałosnym stanie. Prąd uniósł go znowu przez cieśninę i tylko cudem wydostał się z otchłani Charybdy. Po dziewięciu dniach, podczas których morze nim miotało, Odyseusz dotarł do wyspy — Kalypso (prawdopodobnie okolice Ceuty na wybrzeżu marokańskim naprzeciw Gibraltaru). Chociaż Odyseja nie wspomina o niczym podobnym, późniejsi pisarze zapewniali, że Odyseusz miał z boginią jednego łub nawet kilku synów: Nausitoosa, Nausi-noosa (tab. 39). Pobyt u Kalypso trwał - według różnych autorów-lat dziesięć albo osiem lub pięć czy nawet tylko jeden rok. W końcu na prośbę Ateny, opiekunki herosa, Zeus wydał przez Hermesa do Kalypso rozkaz wypuszczenia Odyseusza. Z żalem Kalypso dała mu do dyspozycji drzewo potrzebne do budowy tratwy i Odyseusz wyruszył na wschód. Lecz gniew Posejdona nie osłabł. Bóg wywołał burzę, która rozbiła tratwę, i heros uczepiony szczątków, całkowicie nagi dotarł do wyspy Fcaków. zwanej w Odysei Scheria (prawdopodobnie Kortu — Korkyra).

Wyczerpany Odyseusz zasnął w zaroślach nadrzecznych. Rankiem obudziły go krzyki i śmiech gromadki dziewcząt. Była to Nauśkaa, córka króla wyspy, i jej służebnice, które przyszły prać bieliznę i grać w piłkę nad brzegiem rzeki. Odyseusz ukazał się im i poprosił o pomoc. Nausikaa wskazała mu drogę wiodącą do pałacu ojca, króla Alkinoosa. Sama ze służebnicami powróciła tam oddzielnie, żeby nie dawać powodu do złośliwych uwag przechodniów.

Alkinoos i królowa Arete przyjęli Odyseusza bardzo przyjaźnie i gościnnie. Wyprawiono wielką ucztę na jego cześć i Odyseusz opowiadał długo o swoich przygodach. Następnie obsypano go prezentami, a kiedy trwając w zamiarze powrotu do Itaki, odmówił proponowanego mu poślubienia Nausikai, pozostawiono okręt do jego dyspozycji. Podczas podróży, zresztą krótkiej, Odyseusz zasnął, a marynarze feaccy złożyli go w położonym na uboczu miejscu na wyspie Itace wraz ze skarbami, które przywoził, darami Alkinoosa. Okręt powrócił do Scherii, lecz w momencie kiedy dobijał do wyspy, Posejdon zamienił go w kamień, mszcząc się w ten sposób za usługę wbrew jego woli oddaną Odyseu-szowi, samo zaś miasto otoczyły góry, tak iż przestało być portem.

Nieobecność Odyseusza trwała dwadzieścia lat Wiek i przebyte niebezpieczeństwa tak go zmieniły, że nikt go nie rozpoznał. Jednak -* Penelopa oczekiwała go wiernie (taka jest przynajmniej oficjalna wersja Odysei), narażona na zabiegi zalotników, którzy zamieszkali w pałacu Odyseusza i w szaleńczej rozrzutności trwonili jego bogactwa. Było ich stu ośmiu, a mitografowie zachowali ich imiona. Pochodzili z Dulichion, z Same, z Zakyntos i z Itaki nawet - krain, nad którymi rozciągała się władza Odyseusza. Penelopa usiłowała ich zniechęcić i w tym celu wymyśliła słynny podstęp. Obiecała im odpowiedź w dniu, kiedy skończy tkanie całunu dla starego Laertesa. Codziennie wykonywała tę pracę, lecz nocą pruła to, co wykonała za dnia.

Po obudzeniu Odyseusz postanowił nie udawać się od razu do pałacu. Poszedł najpierw do Eumajosa, głównego świniopasa, do którego miał wielkie zaufanie. Dał mu się poznać i spotkał u niego Telemacha. Wówczas obaj udali się do pałacu. Odyseusz był przebrany za żebraka. Nikt go nie rozpoznał prócz psa Argosa, który mając już dwadzieści łat, wiódł nędzny żywot. Na widok swego pana dźwignął się z radości i padł martwy.

W pałacu Odyseusz prosił zalotników o jedzenie. Oni go znieważyli, a żebrak, imieniem Iros, stały gość uczty zalotników, sprowokował do walki nowego przybysza, zagrażającego jego przywilejom. Odyseusz powalił go kilkoma uderzeniami pięści. Stał się wówczas przedmiotem wielu zniewag ze strony zalotników, a przede wszystkim najważniejszego z ich grona, Antinoosa. Penelopa, dowiedziawszy się o przybyciu obcego żebraka, zapragnęła go zobaczyć, by zapytać, czy nie ma wiadomości o Odyseuszu. On jednak postanowił odłożyć rozmowę do wieczora.

Z zapadnięciem nocy Telemach na rozkaz ojca przeniósł do pokoju na piętrze wszelką broń znajdującą się w pałacu. W tym czasie odbyła się też rozmowa Odyseusza z Penelopą. Odyseusz nie dał się rozpoznać. Ograniczył się do wypowiedzenia słów nadziei. Ona śniła, że mąż wkrótce powróci; lecz już nie chce w to wierzyć i postanawia nazajutrz urządzić zawody zalotników i oddać rękę zwycięzcy. Powierzy im luk Ody-

OGYGOS

259

seusza i zwycięzcą zostanie ten, który potrafi najlepiej nim się posłużyć. Ooyseusz zachęcił ją do wykonania tego projektu.

Na drugi dzień nadeszła godzina zawodów: trzeba było przeszyć strzałą pierścienie utworzone przez żelazne ucha toporów ustawionych rzędem. Kolejno wszyscy zalotnicy chwytali łuk, lecz żaden nie potrafił go napiąć. W końcu Odyseusz kazał podać sobie łuk i za pierwszym razem wywiązał się z zadania. Służący Odyseusza zamknęli bramy pałacu. Telemach chwycił za broń i zaczęła się rzeź zalotników. Następnie służebne, które nie zachowały należytej powściągliwości wobec zalotników, zabrały ich zwłoki, oczyściły komnatę, a same zostały powieszone na podwórcu pałacowym, tak jak koźlarz Melantios, który stanął po stronie wrogów swego pana. Odyseusz dał się w końcu rozpoznać Penelopie i, aby usunąć ostatnie jej skrupuły, opisał sypialnię małżeńską, którą znali tylko oni dwoje.

Nazajutrz Odyseusz udał się na wieś, gdzie mieszkał jego ojciec i dał mu się poznać. Wszelako krewni zamordowanych zalotników gromadzili się już z bronią, żądni zadośćuczynienia. Dzięki interwencji Ateny, która przybrała postać starego Mentora, pokój został przywrócony na Itace.

Taka jest opowieść Odysei Późniejsi poeci wprowadzili do niej romansowe epizody, przede wszystkim miłosne. Na przykład przygody Odyseusza i -* Poly-meli na wyspie Eola. Uzupełniali także Odyseję, dorzucając różne „zakończenia”. Oto najbardziej znamienne epizody tych mitów, w większości czysto literackich:

Po rzezi zalotników Odyseusz złożył ofiarę pokutną Hadesowi, Persefonie i Tejresjasowi i wy ruszył pieszo poprzez Epir aż do kraju Tesprotów. Tam złożył nakazaną niegdyś przez Tejresjasa ofiarę Posejdonowi. Królowa tego kraju, Kallidike, nastawała, by przy niej pozostał, i ofiarowała mu królestwo. Odyseusz zgodził się i mieli syna Polypojtesa. Odyseusz władał przez jakiś czas razem z Kallidike i odnosił zwycięstwa nad sąsiadnimi ludami. Gdy Kallidike zmarła, przekazał królestwo Polypojtesowi i powrócił do Itaki, gdzie zastał drugiego syna, którego dała mu Penelopa, Poly-portesa.

Tymczasem Telegonos, syn Odyseusza i Kirke, dowiedział się od matki, kim jest jego ojciec, i wyruszył na poszukiwanie Odyseusza. Wylądował na Itace i pustoszył stada. Odyseusz przybył na pomoc swym pasterzom. Rozgorzała walka i Odyseusza zabił własny jego syn (-* Telegonos). Gdy dowiedział się, kim jest jego ofiara, rozpaczał. Zabrał ciało, a także i Penelopę do Kirke.

Inne wersje opowiadały, że Odyseusz, oskarżony przez rodziny zalotników, przedłożył sprawę do rozsądzenia Neoptolemosowi, wówczas władcy Epiru. Neoptolemos, pragnąc zagarnąć Kefallenię, skazał Odyseusza na wygnanie. Odyseusz wyruszył do Eto lii, do Toasa, syna Andrajmona. Tam poślubił córkę Toasa, pozostawił jej syna Leontofonosa i zmarł w wielce podeszłym wieku. Inna tradycja, przekazana przez Plutarcha, utrzymuje, że po wyroku Neoptole-mosa Odyseusz udał się na wygnanie do Italii.

O przygodach Odyseusza w Italii i ostatnich latach jego życia istniała cała seria przekazów, znanych nam jedynie z niejasnych aluzji. Opowiadano zwłaszcza, że Odyseusz i Eneasz spotkali się podczas swych wędrówek i pojednali. Odyseusz osiedlił się w Tyrrenii (kraj

Etrusków) i założył trzydzieści miast Tam miał podobno przybrać imię -* Nanos, oznaczające w języku etruskim „Tułacz”. Odyseusz miał umrzeć w etruskim mieście zwanym Goitynia, na ogół utożsamianym z Kortoną, ze zmartwienia spowodowanego śmiercią Tclemacha i Kirke.

Tacyt (Germania, III) podaje, że Odyseusz osiągnął w swoich wędrówkach brzegi Renu i na pamiątkę wzniósł na brzegu ołtarz, który przetrwał jeszcze do czasów podboju rzymskiego. Podobnie jak imię Heraklesa także i imię Odyseusza wiązało się z różnymi fazami odkrywania krainy dalekiego Zachodu, zarówno dzięki epizodowi z Kimmeryjczykami (zob. wyżej), jak i tajemniczym wędrówkom pod koniec żywota.

Lista dzieci Odyseusza jest wielce zmienna. Była przerabiana zależnie od fantazji genealogów, żeby dostarczyć prawa do szlachectwa wszystkim miastom, italskim w okresie Katona.

Tak więc przypisywano jego związkowi z Kirke synów, jak Ardeas (eponim miasta latyńskiego Ardea), Latinos (eponim Latynów) itd. (-* także Romos, Kassi-fone, Euippe i tab. 39) bg

I.    Narodziny; Od. XI85; XV 363 n.; XVI119 n. i schoL ad v. 118; XIX 395; 416; 482 n.; XXIV 270; 517; EusL, p. 197,22; 1796.34; 1572, 53; 1701,60; Sobol in /l II173; X 266; A. fragm. 175TGF Nauck¹: S. AL I90i schol.; Ph 417 i schol;448;623 n. i schol.ad 1311 E. Cyc. 104; Apd. BibL 19,16;Hyg. Fab.200;201;0v.MerXIII144 n.;Serv. in Yerg. Am. U 79; VI 529; TzcL in Lyc. 344; 786; Ath. IV 158 d; Steph. Byz. łv. AMappnL

II.    Przed wojną trojańską: Od. II 46 n.; 172 n.; IV 689 n_; XIX 428 n.; XXI11 n ; Schol. ad XXIV 119; ad ID 267; EusL p. 827,34; 1466,56; X. Cyn. 1,2; Lib. Laudauo Ulixis. IV 925 n.; 937; Paus. X 8.8; III 12, 1 n.; 20, 10 n.; Apd. BibL III 10.8 n; Ep. III 9 n.; S. AL 1111 oa schoL in PH. 1025; Hyg. Fab. 81:95; 96; Schol. in A. R. I9l7;Ov. Met XIII 36; TzeL in Lyc. 276; 818; Antek. 307 n.; Serv. in Verg. Aen. II81; Append. Narr. (Westermann), p. 378,52; PtoL Heph. (West.), p. 184.

ID.Wojna trojańska:/II308n.;439n.;II637; 10205n.schol. ad 201; 206; IV 329 n^ 494 n.; V. 669 n4 VI30 a; IX 169 n.; X137 n.; 272 n.; 526-579; XI139 n.;310 n.; 396 n.; 767 n.; Od. IV 244 n.;271 n.;342 n.; schoL ad 343; VIII 75n.;219n.; schol. ad v. 517; 159; XI508 n.;XVU 133 n.; EusL, p. 1495. 5; 1498. 65; S. Ph. 5; niezachow. tragedia Asalt^oię mevnę Hyg. Fab. 98; 101; 102; Ov. Met XDI193 n.; Her. I; Apd. Ep. ID 22 o.; 28 n.; V 14; TzeL Antek 154 n.; 194 n.; Prol. AU. IL 405; Posthom. 617 n.; 631; in Lyc. 780; Diet. 14; D 20; V 13 n.; Arist. Poet. XXIII; EJth 504 n.; 710 nj schol; Hec. 238 n.i schol.: Q.S. V 278 n.

IV. Powrót na Itakę: Od. passim; Hes. Th. 1111 n.; Eust. p. 1615.10; 1676; 1796; EGF (Kinkel) p. 56 n.; Schol. inA.IL III 200; A^. 814 n^S. niezachow. tragedia TeLegonus(por. Pearson fragm. S. U p. 105 n.; — Telegonos; E.Cyc 141; 412; 616; Apd. Ep. VII2 do końca; Paus. VIII 12,6; Hyg. Fab. 125; 126; 127; Plu. Qu Gr. 14;Partii. 2;3; 12; D.H. 172; XII16; Plin. V28; TzeL in Lyc. 794; 805 n.; 1242; 1244; Ov. Met. XIV 223 a.,łba 567 n.; Sery. in Vag. Aen. II 44. Współczesna bibliografia tematu jest olbrzymia. Por. przede wszystkim V. Berard, Introduction a TOdyssie, 3 tomy, Paris 1924; Les Sarigations d'Utysse, 4 tomy, Paris 1927—1929.

OFELTES (0<peA.tTię) - ARCHEMOROS

OFION ('O(plcov) - 1. W tradycji najprawdopodobniej orfickiej Ofion i jego towarzyszka Eurynome, córka Okeanosa, sprawowali władzę nad tytanami w epoce poprzedzającej Kronosa i Reę. Gdy Kronos i Rea doszli do władzy, strącili Ofiona i Eurynome do Tartaru.

2. Jeden z gigantów walczących z Zeusem. Bóg zmiażdżył go skałą zwaną Ofionion. mb

1. A.R. 1503; Tzet in Lyc. 1192; Schol. in Ar. Nub. 247. 2. SchoL in IL VIII479.

OGYGOS (Oyuyoę) - 1. W tradycji beockiej Ogygos byt „autochtonem”, który rządził krajem w bardzo odległych czasach. Inni uważali go za syna herosa Bojotosa, który to dał swe imię Beocji, jeszcze inni za syna Posejdona i Ałistry. Ogygos panował nad Ektena-mi, pierwszymi mieszkańcami tego kraju, a było to