IMG 14

znanych pieśni patriotycznych, np. „My, Pierwsza Brygada...” do melodii operetkowej „Wir blaue Husaren...” mg

Kontrakcja (ang. counteraclion, fr. contre-in-irigue, niem. Gegenhandlung) — w utworze fabularnym (-» fabuła) działania postaci, najczęściej negatywnych, mające na celu przeszkodzenie usiłowaniom innych postaci lub doprowadzenie ich do katastrofy. K. należy do zasadniczych czynników dynamizujących -* akcję w utworach epickich, dramatycznych czy filmowych, zwłaszcza o treści sensacyjnej. Por. intryga, js

Kontrtytuł — w publikacjach wielotomowych lub seryjnych zespół informacji umieszczonych na drugiej stronicy książki, zawierający nazwę całej publikacji albo nazwę serii, tytuł i numer tomu, nazwisko redaktora, nazwę instytucji wydawniczej. rok i miejsce wydania. K. nazywa się też tytułem zbiorowym, nadrzędnym, seryjnym. tk

Konwencja literacka (< łac. comentio — umowa; ang. lilerary comention, fr. comention litteraire, niem. literarische Komention, ros. au-mepamypmn Koueemtusi) — utrwalony w praktyce lit. zespół norm określających charakter poszczególnych składników utworu, a także sposób ich zorganizowania w większe całości. Konwencjonalizacji poddaje się każdy element utworu lit., przy czym stosunkowo łatwiej ulegają jej składniki względnie proste (np. epitety, nazwiska bohaterów, połączenia frazeologiczne, poszczególne motywy) łub też nie wypełnione semantycznie wzorce budowy (np. schematy wersyfikacyjne, reguły przebiegu akcji, zasady kompozycyjne), trudniej zaś złożone zespoły znakowe, których powtarzalność odczuwana bywa nie jako aktualizacja k.l., ale jako przytoczenie wcześniejszych rozwiązań (-» cytat, -» aluzja). Rozpoznawalność k.I. możliwa jest tylko w kontekście -4 tradycji literackiej. Najprostszym i elementarnym sygnałem konwencjonalizacji jest stałe pojawianie się jakiegoś literackiego rozwiązania w obrębie pewnego historycznie określonego kompleksu utworów. Poza tym kompleksem owo rozwiązanie może stracić nacechowanie konwencjonalne lub też .zyskać funkcję stylizacyjną (-•'stylizacja). Istnienie ki jest podstawą ciągłości r* procesu historycznoliterackiego. elementarnym warunkiem twórczoś

ci i gwarancją porozumienia między autorem a odbiorcą. Przeciwieństwem konwencjonalności jest -> oryginalność. Każdy utwór jako indywidualna manifestacja twórcza w ramach społecznie określonej sytuacji jest rezultatem nieuchronnego napięcia między rozwiązaniami konwencjonalnymi a antykonwencjonalnymi. Epigoństwo lub nowatorstwo utworu zmieniają tylko proporcje między nimi, nigdy natomiast nie likwidują samej opozycji. W przeciwieństwie do utworu wszelkie konstrukcje lit. wyższego rzędu, takie jak gatunek, rodzaj, system weryfikacyjny, są z istoty swojej tak czy inaczej systematyzowanymi zespołami określonych k.l.

Lit.: H. Levin: Literaturę as an Institution, [w zbiorze:] Literary Opinion in America, red. M.D. Zabel; Notes on Comention, [w zbiorze:] Perspectives of Criticism, red. H. Levin, 1950; R.M. Browne, Theories of Comention in Con-temporary American Criticism, 1956; A. Oko-pień-Sławińska, Rola konwencji w procesie historycznoliterackim, [w zbiorze:] Proces historyczny w, literaturze i sztuce, red. M. Janion, A. Piorunowa, 1967; A. Hauser, Przeciwstawne siły w historii sztuki: oryginalność i konwencje, [w:] Filozofia historii sztuki, 1970; C. Guillen, A Notę on Influences and Comentions, [w:] Literaturę as System, 1971. aos

Konwencja stylistyczna (ang. stylistic comention, fr. comention stylistiąue, niem. stilistische Komention, ros. cmuAucmmecKast Komemust) — jeden ze składników -* konwencji literackiej: zespół ponadindywidualnych norm (-» norma stylistyczna) i środków mowy, aktualizowanych w organizacji warstwy językowej dzieł określonej epoki, prądu literackiego, szkoły literackiej czy gatunku literackiego. Konwencjonalizacji podlegać mogą wszystkie składniki budowy językowej utworu, przejawia się ona w doborze słownictwa, zasadach przekształceń semantycznych wyrazów, w operowaniu strukturami składniowymi, wykorzystywaniu wartości brzmieniowych języka, organizacji rytmicznej, sposobie posługiwania się -» formami podawczymi, jak dialog, narracja itp. Konwencjonalizacja stylu może przejawiać się także, przez swoisty sposób organizacji jednego łub kilku wybranych elementów, które pełnią rolę -» dominanty stylistycznej i nabierają określonej -| wartości stylistycznej, jak np. częste posługiwanie się wyrazami zdrobniałymi o czułostkowyro zabarwieniu w sentymentalizmie, używanie emocjonalnych