LastScan3

221

REGULACJA TEMPERATURY CIAŁA

ciała. Ważnym obszarem termorecepcyjnym jest skóra, zawierająca receptory ciepła i zimna. Termoreceptory, nazywane też termodetektorami znajdują się też w rdzeniu kręgowym i w podwzgórzu. Wykrywają one temperaturę krwi dopływającej do ośrodkowego układu nerwowego.

Strukturą hierarchicznie najwyższą w systemie regulacji temperatury ciała jest podwzgórze. Znajdują się tu dwa ośrodki termoregula-cyjne - ośrodek utraty ciepła zlokalizowany w przedniej części podwzgórza oraz ośrodek wytwarzania i zachowania ciepła mieszczący się w tylnej części. Ośrodek utraty ciepła spełnia trojaką rolę: 1) jest skupiskiem termodetektorów wykrywających temperaturę krwi dopływającej do podwzgórza, 2) scala informacje docierające z różnych obszarów termorecepcyjnych, a więc z własnych termodetektorów oraz z termorecep-torów rdzenia kręgowego i skóry, 3) uruchamia reakcje fizjologiczne sprzyjające utracie ciepła z organizmu do otoczenia, takie jak rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry i wydzielanie potu. Ośrodek wytwarzania i zachowania ciepła natomiast: 1) stymuluje mechanizmy kierujące drżeniem mięśniowym, 2) powoduje zwężenie naczyń krwionośnych skóry i 3) pobudza wydzielanie hormonów nasilających procesy przemiany materii (głównie adrenaliny i hormonów tarczycy). Ośrodek ten jest stale hamowany przez ośrodek utraty ciepła. Hamowanie to zwiększa się, gdy organizmowi grozi przegrzanie, zaś zmniejsza się w warunkach ochłodzenia.

W procesie utrzymywania stałej temperatury ciała podwzgórze współdziała z ośrodkami t e r m o r e g u 1 a c yj n y m i rdzenia kręgowego. Ośrodki te wykrywają jednak zmiany temperatury wynoszące dopiero ok. 1°C (podwzgórze wykrywa zmiany rzędu 0,1 °C), a uruchamiane przez nie reakcje termoregulacyjne są mniej precyzyjne.

Utrzymywanie stałej temperatury ciała jest korzystne dla różnych enzymów sterujących przebiegiem reakcji metabolicznych. Ochłodzenie i przegrzanie mogą być szkodliwe dla organizmu. Szczególnie niebezpieczny jest wzrost temperatury do ok. 42°C, ponieważ wówczas rozpoczyna się proces niszczenia struktury białek komórek nerwowych i uszkadzania funkcji mózgu.

Dłuższe przebywanie w obniżonej temperaturze otoczenia usprawnia mechanizmy sprzyjające gromadzeniu się ciepła w organizmie, przebywanie natomiast w wysokiej temperaturze - sprzyjające utracie ciepła. Procesy te nazywa się odpowiednio aklimatyzacją do zimna i aklimatyzacją do gorąca.

Wskutek działania różnego rodzaju czynników bakteryjnych, wirusowych, toksyn itp. może dochodzić do zakłócenia funkcjonowania ośrodkowych mechanizmów termoregulacyjnych i do gorączki. Stąd podwyższona temperatura ciała jest ważnym objawem rozpoznawczym wielu chorób.

Hipertermia. Hipertermia powstaje wówczas, gdy ilość ciepła wytwarzanego w organizmie (ciepło endogenne) lub pobieranego z zewnątrz (ciepło egzogenne) przekracza możliwości jego utraty. Krańcową postacią hipertermii jest udar cieplny, podczas którego temperatura wewnętrzna ciała zaczyna