Obraz (39)

r

i organogenezie). Ponadto, powstały blastocel powoduje rozsunięcie zespołów rek i w pewnym stopniu zabezpiecza przed przedwczesnymi interakcjami indukcy-które cechują dalsze etapy rozwoju (zob. rozdz. 2.6.7. Mechanizmy indukcji err" nalnej).

1.2.3.5. Gastrulacja

1.2.3.5.1. Uwagi ogólne

Bruzdkowanie kończy się powstaniem blastuli. Zarodek, po zakończeniu blastuL przyjmuje najczęściej postać pęcherzyka lub tarczki. Następujący po bruzdkows kolejny etap rozwoju zarodkowego — gastrulacja, jest procesem, w którym część stomerów, podobnych do siebie pod względem określonych właściwości twórczy przemieszcza się do wnętrza blastuli i zostaje objęta przez komórki pozostałe ni powierzchni. Zarodek zbudowany z jednej warstwy komórek zamienia się na dwi stwowy i w tej fazie rozwoju nazwany jest gastrulą.

W wyniku gastrulacji powstają warstwy zarodkowe albo inaczej listki zar kowe, które ze względu na ich przestrzenne położenie w gastruli określa się odpow nimi terminami. Warstwę zewnętrzną nazwano listkiem zewnętrznym (ektodernu. a wewnętrzną listkiem wewnętrznym (endodermą). Endoderma obejmuje p-strzeń zwaną jamą gastruli (jamą gastralną, gastrocelem, jamą prajelita, archentr. nem). Jama ta stanowi zawiązek światła przyszłego przewodu pokarmowego (s nazwa stadium rozwojowego następującego po blastuli, gr.gaster = brzuch). W nicoó-rych przypadkach na określenie zewnętrznego listka zarodkowego używa się teram epiblast, a wewnętrznego hipoblast w celu podkreślenia, że listki zarodkowe pov.'' afi: w pierwszym etapie gastrulacji nie odpowiadają ektodermie, endodermie i mczoder późnej gastruli (patrz: lancetnik, ptaki, ssaki).

Od organizacji morfologicznej blastuli zależy sposób, w jaki do jej wnętrza r^o-mieszczają się komórki, które w przyszłości będą tworzyć listki zarodkowe, endode—tł i mezodermę. Ektoderma powstaje zawsze z komórek pozostałych na powierzeni zarodka, endoderma i mezoderma powstają różnie (zob. niżej).

Jama blastuli. występująca u większości grup zwierząt przy końcu bruzdkow. ułatwia zespołowe ruchy komórek (ruchy gastrulacyjne). Ruchy gastrulacyjne obejr cały zarodek i migracje komórek. W jednej części zarodka muszą one być precyzy skoordynowane z ruchami zachodzącymi jednocześnie w pozostałych jego obsza Kiedy warstwy zarodkowe osiągną ostateczne położenia, zaczynają różnicować w tkanki i narządy.

Sposoby gastrulacji różnią się znacznie w poszczególnych grupach zwierząt. można je sprowadzić do trzech podstawowych:

1)    rozrastania się warstwy komórkowej;

2)    zmiany pozycji warstwy komórkowej czy poszczególnych komórek;

3)    rozsunięcia się komórek (ryc. 1.79).

Rozrastanie się warstwy komórkowej najczęściej prowadzi do obrastania . >

bolii), tj. obejmowania lub pokrywania innej warstwy. Może zachodzić w wy

■te. l."9.

S — razwarst

sui-szczan interk

e*otnórki

182