P3140071

276

Symbolikę zachodniej ściany najlepiej objaśnia obraz Meinlmgn, który bramę Niebieskiego Jeruzalem '•* przedstawia w formie dolnej części zachodniej fasady .kościoła. W otwarte drzwi portalu wchodzą zbawieni Tympanon portalu zawiera przedstawienie Maiestas Dorniiri w otoczeniu czterech istot żywych, jako statues colotines wyobrażono postacie staro-testamentowe. Na galeriach wyższej strefy stoją aniołowie. Tak też • w zachodniej ścianie kaplicy malborskiej mamy do czynienia z przedstawieniem miejsca, gdzie historia znajdzie swój kres i nastąpi zjednoczenie Kościoła Niebieskiego ze znajdującym się u celu swej pielgrzymki — Kościołem na ziemi.

5. Eklezjologiczna symbolika przestrzeni i struktury architektonicznej

Dopiero określenie programu ikonograficznego dekoracji wnętrza umożliwia pełniejsze określenie symbolicznych wartości przestrzeni architektonicznej. W programie dekoracji zaznaczyła się wyraźna tendencja do ujęcia problematyki eklezjologicznej w możliwie najszerszym jej zakresie zamykającym się w syntezie Kościoła uniwersalnego. Eklezjologiczny program malarstwa i rzeźby ma strukturę architektoniczną, którą należy pojmować nie tylko jako sposób rozmieszczenia w jej ramach dekoracji, ale głównie dlatego, że jej wymowa znaczeniowa oparta jest na symbolice architektonicznej struktury. Z wyjątkiem trzech malarskich przedstawień wielofigurowych, w pozbawionej architektonicznych czło-nowań części dolnej strefy przylegającej do wejścia, wszystkie pozostałe, malarskie i rzeźbiarskie przedstawienia stanowią części struktury architektonicznej; malarstwo wypełnią pola arkadek dolnej strefy, uzupełnia też brak architektonicznych podziałów w partii między arkadkami a gzymsem podolciennym: w części środkowej kościoła —* motywami architektonicznymi, w części zaś zachodniej — dekoracją kotarową, ale również rytmicznie drapowaną. Dekoracja rzeźbiarska włączona została optycznie w strukturę podpór sklepiennych, stają się więc rzeźby elementami dźwigającymi sklepienia. Dekoracja malarska zajmuje więc miejsce w obrębie architektonicznych podziałów, dekoracja rzeźbiarska stała się natomiast częścią architektonicznej struktury, rzecz można, występuje w jej kluczowych punktach: podporach i zwornikach. Obraz więc Kościoła w niebie — domus spiritualis jest pokazany poprzez architektoniczną strukturę, obraz Kościoła na ziemi zawarty jest w ramach.archi-

“ H_ Sedlmtyr, op. ctt., ś. 142- 143.

m

tektonicznej dekoracji. To rozdzielenie na strukturę ’** i dekorację wynika t silnego podziału poziomego podoklennyra gzymsem, którego nie przekracza system powiązanych ze sklepieniem podpór. Zestawione tu zostały dwa odrębne sposoby kształtowania przestrzeni. W dolnej części określona została ona szybkim następstwem jednolitych arkadek, zmienionych jedynie w części wschodniej, ale określających przestrzeń tej partii na t?j samej zasadzie. Dominuje więc tutaj rytm powtarzalnych, gęstych, bardziej ornamentalnych form, dający silne ukierunkowanie w głąb. Natomiast partia nad poziomym gzymsem kształtowana jest poprzez wartości strukturalne, których natężenie, dzidki zastosowaniu złożonego sklepienia gwiaździstego, zwiększa się ku górze. Ta forma sklepienia, zacierając podziały, przęsłowe, Osłabia podłużny ciąg przestrzeni wyznaczony szybkim rytmem podziałów dolnej strefy, a częściowo także powolnym rytmem podpór sklepiermych. Tektoniczne wartości kształtowania przestrzeni narastają więc od dołu ku górze, z wyraźnym podziałem na dwie strefy,

O symbolicznych wartościach architektonicznej struktury świadczy wmontowanie w system podpór sklepiennych rzeźb stanowiących obraz Kościoła duchowego. Postacie powiązanych z architekturą rzeźb tworzących program eklezjologiczny pojawiły się pierwszy raz w górnej kondygnacji Sainte Chaptile^1K. Rzeźby apostołów są tam zaledwie dodatkiem do nadrzędnej, baldachimowej struktury architektonicznej, stanowiąc odrębną wartość, pełnią jedynie rolę komentarza uściślającego znaczeniowe wartości stiuktury architektonicznej. W Malborku fteźby nie tylko określają jej znaczenia, ale ją jednocześnie tworzą, dzięki czemu następuje związanie symbolicznej | formalnej jakości struktury architektonicznej. Symboliczna wartość tego rodzaju formy nie kryje się pod trudnym — jak w romanizmie — do odczytania znakiem, który wymaga erudycyjnej, teologicznej wiedzy, lecz manifestuje się ona w sposób oczywisty. .W jej ramach zawarte zostały także alegorie bardziej złożone; to co stanowi jednak podstawę eklezjologicznej symboliki — architektoniczne pojmowanie struktury Kościoła w strukturze kościoła rzeczywistego, ukazane zostało bardzo wyraźnie. Sens tej wartości symbolicznej. realizuje saę zarówno w odniesieniu do konkretnego budynku, mieszczącego określoną społeczność wiernych, jak i do najbardziej ogólnie pojętego Kościoła uniwersalnego, w którym to pojęciu zawiera się irarówno obraz Kościoła na ziemi i w niebie, jak też jego historia rozumiana jako przeszłość i przyszłość, także ta ostateczna.

nu Pojęcie struktiłry rozwinął szeroko w swych badaniach. E. Gal i. fifcder-rhettusche und normannische Architektur im Zeitalter der Frihgotik, t. Bd, Berlin 1915; por. P. Franki, oo oii. s. J33-,WŚi

"“W. S au c r 16n der, im. cii., s. gag - S®

11 5. mihliWkl, Kaplica ...