poetyka006

Wykorzystanie wewnętrznego czy zewnętrznego punktu widj» w sztukach plastycznych może się manifestować w szczególności#^'

... Air 7! przez rodzaj użytej perspektywy. Prosta i liniowa perspektywa na p^1X1

was* kład, charakterystyczna dla sztuki renesansowej i późniejszej (zakS 1    h> "^ę jąca zmniejszenie przedmiotów wraz z ich oddalaniem się od wid,.,

prezentuje świat w taki sposób, jak jawi się on zewnętrznemu obsc, watorowi, gdy postrzegana jest z jakiegoś określonego punktu widze_nj[

’    zewnętrznego w stosunku do tego świata punktu widzenia. Tak zwani

perspektywa odwrócona jednak, charakterystyczna dla sztuki starożytnej I.    (zakładająca zmniejszenie przedmiotów w miarę ich przybliżania do

'    widza oglądającego obraz, czyli do pierwszego planu), odpowiada właśnie

pozycji obserwatora wewnętrznego¹³.

RAMY DZIEŁA SZTUKI

Problem ramy w różnych semiotycznych aspektach

czy literackiej, czy też malarskiej itp. - pojawia się przed nami pewien szczególny świat, posiadający własną przestrzeń i czas, własny system wartości, normy zachowań; świat, w stosunku do którego zajmujemy (przynajmniej na początku kontaktu) pozycję z konieczności zewnętrzną, czyli pozycję postronnego obserwatora. Stopniowo wchodzimy w ten świat, oswajamy się z jego normami, wczuwamy się w niego, uzyskując możliwość odbierania go, że tak powiem, „od wewnątrz”, nie zaś „z zewnątrz”. Inaczej mówiąc, czytelnik przyjmuje - w tym czy innym aspekcie - pozycję wewnętrzną wobec danego utworu. Następnie jednak musimy porzucić ten świat i wrócić do własnego punktu widzenia, od którego w znacznym stopniu abstrahowaliśmy w procesie percepcji dzieła sztuki.

uCKyccmoa. Mocraa 1995, s. 250 i n.

B. A. ycnencKHH: Cwuomu**

__, ... osiąga więc proces przejścia od świata real- ^vb€jsCte

przedstawionego, czyli problem specjalnej organizacji „ram" I nej prezentacji. Problem ten jawi się sensu slricto jako zagad-kompozycji. Już z tego, co powiedziano powyżej, widać wyraź-• jest on bezpośrednio związany z określonym następstwem opisów swnątrz" i „z zewnątrz" - inaczej mówiąc, przejściem od punktu nego do wewnętrznego i na odwrót.

_    _ :my do czysto kompozycyjnego aspektu problemu

5"; czyli do opisu formalnych sposobów jej wyrażania w tekście

terminach „punktu widzenia”, musimy podkreślić gene- _; -_r. ... _| y c z n ą rangę tego zagadnienia.    ' y ^

__j..iy przede wszystkim, że problemy początku i końca

w ogóle ogromne znaczenie dla kształtowania systemu kultury,

'ogólnego systemu semiotycznej prezentacji światoodczucia (lub iej: systemu semiotycznej relacji pomiędzy doświadczeniem

___aym i osobistym). Zdarzają się przy tym kultury ze szczcgól-

i nacechowaniem początku oraz szczególnym nacechowaniem końca tologiczne), systemy cykliczne itp.¹⁴.

mniej aktualny okazuje się ten problem także w odniesieniu do “ rych tekstów kultury.

^skażmy w szczególności na znaczenie tego problemu w przypadku iań w świątyni. Wyraża się ono w specjalnych obrządkach (por. izkową regułę żegnania się, gdy wchodzi się do kościoła w ro-ej cerkwi prawosławnej). Bardzo wyraźnie widać to na przykład abrzędowców (z ich szczególną uwagą dla obrzędowości zacho-jp,.-- .. świątyni), którzy przy wejściu odbywają specjalny „początek",

'■'Szyli złożoną sekwencję pokłonów. Charakterystyczny jest w tym kontekście zarzut stawiany przez staroobrzędowców zwolennikom reform .łfikona, u których granice tych zachowań, choć są zaznaczone, to jednak w znacznie mniejszym stopniu. Staroobrzędowcy mówią o nikonow-nńch, że „u nich w cerkwi nie ma ani początku, ani końca”¹⁵. Można

¹⁴ Zob. JO. M. JloTMan: O ModemipyiouiCM mauemu nowimuu „KOm/a' « „xmma" o xydoxecmaemm meKcmta. W: Tesucu doKnadoa eo Bmopoti eemneH lumne no amopmiibiM ModeAupymąuM cucmcMaM. Tap-ry 1966.

^1! Zob. HryMeH nauen: Eeceda o scenaeMOM aAteoneMbtMU cmapoo6pndiiaMu "oUMcuoeamiu „cmapooBpsdeii". W: Hcmuna. IIckob 1878. Kh. 59, s. 34-35.

496

497