PTDC0017

grzebykiem lub miotełką oraz dołkami palcowymi lub paznokciowymi. Na naczyniach cienkościennych. lepionych z gliny z drobnoziarnistą domieszką i o starannie wygładzanych powierzchniach, czyli na tak zwanej „ceramice stołowej podstawowymi wątkami zdobniczymi są. meander (m. in. klasyczny, blankowy, schodkowy), zygzak, swastyka, pola geometryczne (m. in. trójkąty) zakreskowane i zaplatane oraz poziome lub pionowe żłobki. Ostatni z wymienionych wzorów występuje głównie na miskach i czarkach-jest zatem przykładem ściślejszego związku typu ornamentu z formą naczynia. Powyższe wątki zdobnicze zaliczają się do grupy ornamentów rytych. Oprócz nich wymienić należy jeszcze: ornamenty wykonane stempelkiem, ornamenty plastyczne złożone z różnego rodzaju listew lub nalepianych guzków. Za formę zdobienia można uznać zaopatrywanie waz i mis w uszka różnego kształtu i wielkości najczęściej niemające żadnej praktycznej funkcji.

Jednym z najciekawszych, aczkolwiek bardzo rzadkim typem ornamentu, który nie mieści się w wymienionych definicjach jest zdobienie wykonane poprzez wstawienie szybki ze szkła w dno naczynia glinianego. Te oryginalne formy, znane są w kulturze przeworskiej z nielicznych stanowisk z Wielkopolski i Śląska (S. Jasnosz 1958, s. 408, ryc. 9). Wytłumaczenie zastosowania tego rodzaju ornamentu nastręczało archeologom wiele trudności. Rozważano możliwość funkcji naprawczej wstawki szklanej lub jej kultowe znaczenie. Wydaje się jednak, że zastosowanie tego rozwiązania zdobniczego miało głównie upiększyć naczynie przeznaczone najprawdopodobniej do picia (szkiełkami uzupełniane są głównie miseczki i pucharki). A zastosowany materiał - szkło - miał związek z panującą modą na naczynia szklane, co znajdowało wyraz także w wytwarzaniu glinianych naśla-downictw tych naczyń.

Zdobienie naczynia wykonywano w określonych strefach. Partią najczęściej ornamentowaną jest pas powyżej załomu brzuśca. W tym miejscu zlokalizowane są przede wszystkim złożone wątki zdobnicze w układach pasmowych. Dolna partia brzuśca zdobiona jest najczęściej żłobkami w układach pionowych, które na przykład w miseczkach zbiegają się koncentrycznie na dnie. Inne miejsca występowania zdobień, nadające naczyniom bardzo indywidualny charakter, to ucha. dna i krawędzie wylewów. Listwy plastyczne umieszczane są głównie w miejscach połączeń różnych partii naczynia, na przykład nóżki lub szyjki z brzuścem.

Frekwencja naczyń zdobionych jest o wiele wyższa na cmentarzyskach niż na osadach. Udział ceramiki ornamentowanej na cmentarzyskach sięga często prawie 50%. Tak jest. między innymi, na stanowisku w Inowrocław iu-Szymborzu. woj. kujawsko-pomorskie (J. Bednarczyk, T. Łaszkiewicz 1990, s. 36), czy w Opoce. woj. lubelskie (M. Stasiak 1994, s. 61). Ale są też cmentarzyska, gdzie proporcje są inne. tak jak w Warszawie Wilanowie - tam ceramika zdobiona stanowi około 18%. Istotne znaczenie w rozważaniach na temat częstotliwości i rodzaju ornamentyki odgrywa chronologia.

Ryc. 7. Masów. Różne formy uch w ceramice grobowej (kat. 14.1-4).

r» »M