PTDC0022

męskich zawierających broń opracować system chronologiczny, który swoją dokładnością nie ustępuje temu, jaki można ustalić dla pochówków kobiecych, a nawet w pewnych fazach chronologia grobów męskich jest pewniejsza i bardziej precyzyjna niż kobiecych. Ułatwia to prześledzenie w czasie zmian następujących w ciągu okresu wpływów rzymskich w rodzaju i zestawie uzbrojenia, co z kolei pozwala na snucie przypuszczeń odnośnie zmian w sposobie walki.

Chronologia uzbrojenia kultury przeworskiej nie jest przedmiotem niniejszego szkicu i dlatego zagadnienie to zostanie przedstawione tutaj w sposób skrótowy. Wśród materiałów z grobów z bronią tej kultury można w okresie wpływów rzymskich wyróżnić osiem zasadniczych grup chronologicznych, oprócz trzech grup występujących w ramach młodszego okresu przedrzyniskiego³. Najbardziej charakterystyczne formy przewodnie, które pozwalają wyróżnić te grupy stanowią różne typy metalowych części tarczy - u mb i imaczy, z którymi współwystępuje w zwartych zespołach cały szereg innych typów zabytków - zarówno spośród uzbrojenia, jak i innych kategorii przedmiotów.

Grupa 1. Główne formy przewodnie grupy 1 stanowią umba stożkowate (ryc. 1.1) typu 5 wg M. Jahna⁴ oraz występujące w różnych wariantach sztabkowate imacze o silnie profilowanych płytkach do nitów typu J. 6 (ryc.

I. 3). Grupa ta synchronizuje się z fazą Bi_a-b, a więc w przybliżeniu przypada na pierwszą połowę I w. po Chr.⁵ Grupa 2. Dla grupy 2 odpowiadającej fazie Bic (do około 80 r. po Chr.) charakterystyczne są przede wszystkim umba z zaczątkowym kolcem J. 6 (ryc. 1.2), poza tym występujące w niej formy uzbrojenia nie odbiegają zasadniczo od spotykanych w grupie 1, pewne różnice są natomiast widoczne w innych kategoriach zabytków. Grupa 3. Najbardziej charakterystyczną formę przewodnią dla grupy 3 stanowią umba z długim, ostrym kolcem typu J. 7b (ryc. 1.4). Pojawiają się też w niej młodsze formy sztabkowatych imaczy z prostokątnie ukształtowanymi elementami płytek do nitów (ryc. 1.5) typów J. 7-8. Grupa 3 synchronizuje się z fazą B2a datowaną na koniec I i początki II w. Grupa 4. Reprezentatywne dla niej są między innymi wcześniejsze odmiany umb z tępym kolcem typu

J.    7a (ryc. 2.1)⁶ i imacze o rynienkowatym uchwycie z silnie wyodrębnionymi płytkami do nitów (ryc. 2.2). Grupa 4 odpowiada późniejszej części fazy B2 trwającej do początków drugiej połowy II w. Grupa 5. Odpowiada okresowi dominacji młodszych odmian umb z tępym kolcem (ryc. 3.1-2) oraz późnych form rynienkowatych imaczy z niewyodrębnionymi płytkami do nitów (ryc. 3.6). Grupa ta synchronizuje się z wcześniejszym odcinkiem fazy Ci a i zasadniczo należy ją umieszczać w ramach drugiej połowy II w. Grupa 6. Grupa ta najprawdopodobniej częściowo zazębia się czasowo