Scan010

10 J. Stein

wzrokowo. Pisownia pozwala na bardzo szybkie rozpoznanie znaczenia znanych słów, bez konieczności wypowiadania ich na głos. Ale w nieznanych słowach, a przecież wszystkie słowa są nieznane dla osoby, która uczy się czytać, litery muszą zostać przełożone na dźwięki, czyli fonemy, które reprezentują te litery, a następnie dźwięki muszą zostać scalone w mowie wewnętrznej, aby wytworzyć słowo i jego znaczenie. Oczywiście przetwarzanie fonologiczne zabiera dużo więcej czasu, jest więc dużo wolniejsze niż to, które odbywa siędzięki bezpośredniej drodze wzrokowej.

MÓZG OSOBY Z DYSLEKSJĄ

Pomimo że ostatnie badania obrazowania funkcjonalnego wykazały wyraźnie, że u większości ludzi zdolności językowe nie są zlokalizowane wyłącznie w lewej półkul i, jak to sobie wcześniej wyobrażano, to nie ulega wątpliwości, że trudniejsze zadania językowe wymagają wzmożonego pobudzenia systemu językowego, na który składa się wiele obszarów lewej półkuli. Pobudzenie lewej półkuli w stosunku do prawej wzrasta szczególnie wtedy, kiedy wzrastają wymagania fonologicznego przetwarzania językowego (Demonet i wsp., 1993). Obszary lewej półkuli, które biorą w nim udział składają się z drugorzędowych okolic otaczających lewą pierwotną korę słuchową w górnym zakręcie skroniowym (łącznie z okolicą Wemickego i planurn temporale), zakręt nadbrzeżny i kątowy w tylnej korze ciemieniowej, wyspę i trzeci dolny zakręt czołowy (okolica Broca). Homologiczne okolice po prawej stronie także biorą udział w większości fimkcj i językowych, prawdopodobnie głównie podczas przetwarzania globalnego, na przykład podczas zadania wyodrębnienia sylab i granic słów, intonacji i nadawania mowie zabarwienia emocjonalnego.

Powyżej kory potylicznej, przetwarzanie wzrokowe przebiega rozdzielnie w ramach dwóch dróg (Ungerleider i Mishkin, 1982). Droga grzbietowa jest zdominowana przez neurony „wiclkokomórkowc”, wyspecjalizowane w detekcji ruchu. Jest ona przeznaczona do kontrolowania ruchu oka i kończyn i ma projekcję' do zakrętu nadbrzeżnego i kątowego oraz do tylnej kory ciemieniowej. Droga brzuszna specjalizuje się w rozpoznawaniu wzrokowej formy słowa i ma projekcję do kory skroniowej. Wynika z tego, że podczas czytania, procesy wzrokowe

²Tj. wysyła aksony przewodzące impulsy do określonych struktur - przyp. red.

Wiclkokomórkowa teoria dysleksji rozwojowej 11

/ •i .tliilil system językowy poprzez dwa szlaki wzrokowe, wychodzące z i\ liiei kory ciemieniowej i z kory skroniowej. W związku z tym, badania pi - v wykorzystaniu obrazowania funkcjonalnego stale wykazują pobu-

•    I. run tych okolic podczas czytania.

I hulania mózgów osób z dysleksją wykazały niezwykle uderzające o*/mir w tych okolicach. Badając post mortem mózgi osób, o których v iiulomn, że przejawiały dysleksją, Galaburda i współpracownicy (1978) odki yli. że normalna asymetria/?/amwi/e//i/?ora/e na korzyść lewej strony

<    • .to nic występuje u osób z dysleksją (zostało to potwierdzone w I- idanlm h obrazowania struktur mózgu in vivo, jednak nie wszystkich).

<    bduhuidu zaobserwował także nieprawidłową symetrię tylnej kory

<    u mirmowej u osób z dysleksją i małe aberracje w postaci skupisk niedojrzałych neuronów (ektopii), które nie dotarły do typowych dla

u l>ir miejsc skupionych wokół styku skroniowo-cicmieniowcgo tt Mlalnirda i Kempcr, 1979). Miały one postać niewielkich „przerostów” popi/rz zewnętrzną błonę ograniczającą, które tworzą się we wczesnej i ».'t« i o zwój u mózgu, mniej więcej w piątym miesiącu życia płodowego. I i|o\ się to z zaburzeniami normalnych połączeń, a w szczególności nit/yinywania się przy życiu większej niż normalnie, liczby aksonów, klon przechodzą w obrębie ciała modzelowatego do homologicznych

•    *!*». / arów położonych w przeciwnej półkuli. Nie jest więc, zaskoczeniem. /• liczne badania obrazowania funkcjonalnego wykazują zaburzenia w pobudzeniu tych obszarów u osób z dysleksją, w porównaniu z osobami dołu ze czytającymi. Dość nieoczekiwane, ale być może związane z tym, i* si odkrycie Guinivcrc Eden, że wiele osób z dysleksją wykazuje innlc)sz.e pobudzenie obszarów wzrokowych drogi grzbietowej w

•    'dpow icdzi na poruszające się bodźce wzrokowe (Eden i wsp., 1996), co /•• .lalo potwierdzone przez Demba i współpracowników (1997).

WZROKOWY SYSTEM WIELKOKOMÓRKOWY

Na pierwszy rzut oka nie wydaje się, żeby obniżona wrażliwość " /rokowa na ruch miała wiele wspólnego z czytaniem. Wskazuje ona 1‘dnak na obniżoną wrażliwość wzrokowego systemu wielkoko-mórkowego (magnoccllular). Dziesięć procent komórek zwojowych³,

Komór k i zwojowe to jeden z typów komórek nerwowych siatków ki oka pr/.yp. red.