ScannedImage

W: S. Nowak (red.), Wizje człowieka i społeczeństwa w teoriach i badaniach naukowych. PWN, Warsz&wa 1984, s. 41-47.

EDMUND MOKRZYCKI

POJĘCIE SOCJOLOGII HUMANISTYCZNEJ WOBEC SYTUACJI W SOCJOLOGII LAT OSIEMDZIESIĄTYCH

Szkic ten poświęcony jest argumentacji na rzecz tezy, że pojęcie socjologii humanistycznej traci rację bytu. Argumentacja ta opiera się na przekonaniu, żc socjologia weszła w okres pluralizmu teo-retyczno-metodologicznego i że pluralizm ten jest uznanym faktem społecznym. Przekonanie to nie wymaga, jak sądzę, uzasadnienia; w wywodach poniższych pomijam więc pytanie, jak mianowicie przedstawia się sytuacja socjologii początków lat osiemdziesiątych, koncentrując się nad pytaniem o aktualność pojęcia socjologii humanistycznej.

Dla uniknięcia nieporozumień warto rozpocząć od pewnych uwag terminologicznych. Termin „socjologia humanistyczna” spotyka się głównie w literaturze amerykańskiej i polskiej. W literaturze amerykańskiej ..humanisiic sociology” jest zbiorczą nazwą tych wszystkich kierunków i szkół socjologicznych, które deklarują wierność „humanistycznej tradycji” i „humanistycznym wartościom”. Sens tych deklaracji nie jest dostatecznie jasny i trzeba powiedzieć, żo „humanistic sociology” jest w Ameryce bardziej hasłem wywoławczym pewnego ruchu ideologicznego, znamieniem opozycyjności w Btosunku do socjologicznego „establishmentu” niż nazwą określonej orientacji tcoretyczno-metodo-logicznej. Socjologią humanistyczną w tym sensie nie będziemy się tu zajmować. Interesuje nas natomiast to, co w literaturze polskiej określa się jako „socjologię humanistyczną”, a co w literaturze innych krajów występuje raczej pod inną nazwą (ściślej mówiąc, w literaturze anglosaskiej, niemieckiej czy francuskiej występują pojęcia bardziej lub raniej zbliżone do naszego pojęcia socjologii humanistycznej).

-t /I

44 Edmund Mokrzycki

nych właściwości nauki, które odróżniają naukę od innych dziedzin kultury. AntynatnraJizm szukał niezmiennych właściwości humanistyki — w szczególności tych niezmiennych właściwości humanistyki, j&fofl-^pdróżniają humanistykę od nauk przyrodniczych. Igpzytywizm oprowadził a^jolutyzacTi^ewnei historycznej postacTgliTiki' utur^^^ppi^^    lout court^kx^f\

nadTrrafizm frrrTwadził do absolutyzacji p

staci humanistyki utożsamiając la z humanistyka, tout cnurt.

Jest to fakt tym bardziej znamienny^ że antynaturahstyczna opozycja w humanistyce grupowała ludzi, dla których historyzm nie był bynajmniej pustym hasłem. Postulaty historyzmu zostały jednak w tym przypadku niejako uchylone, i inaczej być nie mogło, jeśli dyskusja miała się. toczyć na płaszczyźnie narzuconej przez pozytywistyczną filozofię nauki, to znaczy wokół problemu jedności nauki. Samo postawienie tego problemu — i jego przyjęcie jako przedmiotu dyskusji — uchyla pytanie o historyczno-kultu-rową zmienność zarówno nauk przyrodniczych, jak i humanistyki, to jest — praktycznie rzecz biorąc — pytanie, czy problem jedności nauki jest problemem właściwie postawionym. Antynatura-lizm podejmując dyskusję z pozytywizmem w sprawie humanistyki przyjął tym samym nie tylko pozytywistyczną rekonstrukcję przyrodoznawstwa, ale również założenia sięgające głębiej, a wyrażające pozytywistyczną wizję świata kultury, wizję—dodajmy— ukształtowaną pod wpływem obiegowych wyobrażeń.

Co więcej jednak, poszukiwanie specyfiki humanistyki przyjmujące- jako punkt wyjścia pozytywistyczną rekonstrukcję przyrodoznawstwa prowadziło z konieczności do konsekwencji dwojakie- • go rodzaju. Po pierwsze, skłaniało do odpowiedniej selekcji zagadnień kierując uwagę na te sprawy, które znalazły się w polu zainteresowań pozytywistycznej filozofii nauki. Wyniki badań zależą w pierwszym rzędzie od pytań, jakie się stawia. W interesującym nas przypadku pytąnia zostały wyznaczone przez pozytywistyczną filozofię nauki i chociaż antynatnralizm dawał na te pytania odpowiedzi inne niż pozytywizm, antynaturahstyczna rekonstrukcja humanistyki jest w pewnym sensie pochodną rekonstrukcji pozytywistycznej. Po drugie, antynaturalizm prowadził