skanowanie0010

bieństwa rysunek malarza byłby mdły i ciemny wobec tego poetyckiego snucia obrazów»? (2) Opis ten pozostaje nieskończenie daleko w tyle za tym, co można wyrazić na płaszczyźnie linią i kolorem, krytyk zaś, który udzielił mu tej przesadnej pochwały, patrzył nań z całkiem fałszywego punktu widzenia. Musiał raczej zwracać uwagę na obce całości ozdoby, które weń wplótł poeta, na wyniesienie się ponad życie wegetatywne, na rozwinięcie doskonałości wewnętrznej, której piękno zewnętrzne służy jedynie jako powłoka, niż na samo owo piękno, na stopień żywości i podobieństwa obrazu, który dać nam może zarówno malarz, jak i poeta. Wszelako chodzi tu tylko o to ostatnie i kto by mówił, że same te wiersze:

«Jej kwiatów jasne złoto w promienie wygięte

Spiętrza się nad łodygą jak nad szarą suknią,

Gładziutka liści biel przecięta zielenią

Świeci jak błyskawica mokrego diamentu —»

mogą pod względem wrażenia, jakie wywierają, współzawodniczyć z obrazami np. Huysuma^7G, ten nie skontrolował swoich odczuć albo się ich świadomie wyparł. Wiersze takie deklamuje się pięknie, trzymając kwiat w dłoni, ale same przez się mówią one niewiele albo zgoła nic. W każdym słowie dostrzegam wysiłek poety, ale daleki jestem od ujrzenia samej rzeczy.

Powtarzam więc: nie odmawiam w ogóle mowie ludzkiej zdolności przedstawiania fizycznego przedmiotu poprzez opisanie kolejno składających się na niego części. Zdolność taką mowa ludzka posiada, ponieważ znaki jej, aczkolwiek następują po sobie w czasie, są jednakże dowolne. Odmawiam tej zdolności mowie jako narzędziu poezji, gdyż tego rodzaju słowne opisy przedmiotów nie wywołują nigdy ułudy, o co przede wszystkim chodzi w poezji. Nie mogą wywołać tej ułudy, powtarzam, ponieważ zachodzi tu rozdźwięk między współistnieniem elementów przedmiotu a następowaniem po sobie elementów mowy. Poprzez przekształcenie jednego w drugie zostaje nam wprawdzie ułatwione rozłożenie całości na części, ale jednocześnie czyni się ostateczne połączenie tych części w całość niezwykle trudnym albo też wręcz niemożliwym.

Wszędzie zatem, gdzie nie chodzi o wywołanie ułudy, gdzie mamy do czynienia tylko z rozsądkiem czytelnika i gdzie zależy nam na wyraźnych i możliwie najbardziej kompletnych pojęciach, tam będą te wygnane z dziedziny poezji opisy przedmiotów na właściwym miejscu. Nie tylko też prozaik, ale i poeta dogmatyczny⁷⁷ (bo tam gdzie dogmatyzuje, nie jest właściwie poetą) posługiwać się może tymi opisami z wielkim pożytkiem. Tak też opisuje na przykład Wergiliusz w poemacie o uprawie roli dorodną krowę:

«[...] Optima torvae

Forma bovis, cui turpe caput, cui plurima cervix,

Et crurum tenus a mento palearia pendent.

Tum longo nullus lateri modus: omnia 7nagna:

Pes etiam, et camuris hirtae sub cornibus aures.

Nec mihi displiceat maculis insignis et albo,

Aut fuga detractans interdumąue aspera cornu,

Et faciem tauro propior; quo,eque ardua tota,

Et gradiens ima verrit uestigia cauda».

Albo piękne źrebię:

«[...] lUi ardua cervix

Argutumąue caput, breuis alvus, obesaąue terga;

Luxuriatquc toris animosum pectus [.,.]» (3).

Któż nie dostrzeże, że poecie zależało tu więcej na objaśnieniu poszczególnych części niż na całości? Wergiliusz chce nam wyliczyć znamiona pięknego źrebięcia, dorodnej krowy, tak abyśmy napotkawszy więcej lub mniej takich zwierząt umieli ocenić ich zalety; mogło mu być całkiem obojętne, czy wszystkie te cechy dadzą się ująć w żywy obraz, czy też nie.

Poza tego rodzaju przydatnością szczegółowe malowidła przedmiotów materialnych były zawsze w opinii najsubtelniejszych krytyków jałową zabawą, do której niewiele lub zgoła wcale nie potrzeba geniuszu; wyjątek stanowi wspomniany już chwyt artystyczny Homera, zamieniający współistnienie elementów przedmiotu na rzeczywiste następowanie po sobie zjawisk. Jeśli partacz poetycki — powiada Horacy — nie może sobie