skanuj0098 (2)

186 Słów otwórstwo

także 'rodzące owoce’, co dziś oddajemy tylko wyrazom owocowe, a Kuap-ski wymienia także owocny skład.

Przykładem leksykalizacji, objawiającej się fonetycznie, mogą być pierwotnie złożone liczebniki 50, 60 wymawiane peńjeśont ieźfeśonf, rozu-mio się te wyrazy jako jednolite znaki odnośnych liczb, bez uświadamiania sobie wartości znaczeniowej dwu członów zrostu, których pogranicze zostało fonetycznie zniekształcone i zatarte.

Na zacieranie się wyrazistości przyrostka składają się głównie trzy przyczyny:

1.    niewielka liczba wyrazów z takim przyrostkiem;

2.    niewielka liczba wyrazów tej samej rodziny, tzn. na tym samym rdzeniu zbudowanych;

3.    zmiany głoskowe w węźle morfologicznym, tzn. na pograniczu wygłosu pnia i nagłosu formantu (np. bóstwo boż-stwo, świadectwo <z- świa-decz-stwo, suski susz-ski, brzeski a- brzeż-ski albo brzeż-ski). Wskutek tego braknie bodźców dla wyodrębnienia w danym wyrazie podstawowej treści myślowej pnia i uchwycenia modyfikującej funkcji znaezeniotwór-czej formantu.

Oto poniżej szereg wybranych przykładów z zatartą w różnym stopniu wyrazistością budowy słowotwórczej (poprzestajemy na ich wymienieniu, nie wydając się w szczegółową interpretację każdego wypadku, co by wymagało dłuższych nieraz wywodów posługujących się zestawieniami porównawczymi słowiańskimi i indoeuropejskimi oraz roztrząsaniami etymologicznymi i historyczno-semautycznymi).

-adż w czeladź

-aj w rodzaj zwyczaj obyczaj -ołt(a) w śmietano -ań w krta/ii

-ar w mszar moczar_ dźwigar ciężar (tu widać, jak stopień wyrazistości w różnych wyrazach szeregu może być rozmaity)

-at w swat -aw w rękaw

-aw(a) w kurzawa wrzawa bielawa ■ąc w miesiąc -ąg w pstrąg

-c(e) w miejsce mieśćce), słońce (por. słonko)

-eh w śmiech grzech pośpiech duch -cz w bicz

-ć w maść (por. mazać), śmierć (por. umierać), sierść (starsze szerść, por. szorstki), cześć (obok czci), nienawiść (por. widok), włość (por. włodarz), pięść przepaść (w wielu przykładach tego szeregu wygłosowe d t z następującym ć przeszło w ść, por. wiodę plotę ale wieść pleść)

-eć w łokieć paznokieć (starsze paznogieć) wiecheć kłykieć ■el w gardziel kądziel kąpiel -et w węzeł węgiel gruzel -'el w koziel osiel

-’eń w włosień goleń pieczeń rdzeń pierścień (por. na-parst-ek)

-erz w pasterz pęcherz

-ei w :kradzież grabież łupież młodzież

-ęć w pieczęć

-ędż w łabędź krawędź

-g(a) w sługa struga miazga

-iw(a) w cięciwa

-k w znak ryk dźwięk

-l(a) w cieśla pętla

-Ha) w miotła mgła

-Ho) w ciepło (por. topić) jadło godło padło sadło siodło tarło zgrzebło źdźbło

-m w dym szum srom -m(o) w pismo bielmo -n vr człon klon sen stan

-n(o) -w płótno (por. plotę plot) ścięgno włókno (por. wlokę powłoka) okno (por. oko) siano (por. siać) próchno piętno sukno -ń w broń dań kaźń    \

-oć w dobroć wilgoć łakoć -og(a) w ostroga trwoga -ok w widok wzrok -ol w żywioł gruczoł kwiczoł -oń w gryzoń

-orz w węgorz piskorz tchórz -r w dar

-r(o) w piętro wiadro jądro

-s w głos (por. scs. glagoh) kłos (por. kolę)

-sio w mosJo(ć- mazsło) wiosło jasło

-śl w myśl gęśl

■t w młot most

-t(a) w pluta płachta

-Ho) w pęto żyto ciasto miasto sito złoto

-ug{a) w maczuga kolczuga

-ur w wilczur piechur koczur

-ur(a) w wilczura bzdura

-w w staw gniew dziw

-w(o) w piwo mlewo ścierwo    ,

-yk(a) w grdyka włnduka