skanuj0098 (2)

186 Słowotwórstwo

także 'rodzące owoce’, co dziś oddajemy tylko wyrazom owocowe, a Knap-aki wymienia także owocny skład.

Przykładem leksykalizacji, objawiającej się fonetycznie, mogą być pierwotnie złożone liczebniki 50, 60 wymawiane jieńjeśonl ieifeśont-, rozn-mio się. te wyrazy jako jednolite znaki odnośnych, liczb, bez uświadamiania sobie wartości znaczeniowej dwu członów zrostu, których pogranicze zostało fonetycznie zniekształcone i zatarte.

Na zacieranie się wyrazistości przyrostka składają się głównie trzy przyczyny:

1.    niewielka liczba wyrazów z takim przyrostkiem;

2.    niewielka liczba wyrazów tej samej rodziny, tzn. na tym samym rdzeniu zbudowanych;

3.    zmiany głoskowe w węźle morfologicznym, tzn. na pograniczu wygłosu pnia i nagłosu formantu (np. bóstwo 6- boż-stwo, świadectwo ń. świa-decz-stwo, suski susz-ski, brzeski a- brzeż-ski albo brzeż-ski). Wskutek tego braknie bodźców dla ■wyodrębnienia w danym wyrazie podstawowej treści myślowej pnia i uchwycenia modyfikującej funkcji znaczeniotwór-czej formantu.

Oto poniżej szereg wybranych przykładów z zatartą w różnym stopniu wyrazistością budowy słowotwórczej (poprzestajemy na ich wymienieniu, nie -wdając się w szczegółową interpretację każdego wypadku, co by wymagało dłuższych nieraz wywodów posługujących się zestawieniami porównawczymi słowiańskimi i iudocuropejskimi oraz rozlrząsaniaini etymologicznymi i historyezno-semautycznymi).

-adż w czeladź

-aj w rodzaj zwyczaj obyczaj -an(a) w śmietano •ań w krtani

-ar w mszar moczar dźwigar ciężar (tu widać, jak stopień wyrazistości w różnych wyrazach szeregu może być rozmaity)

-at w swat -aw w rękaw

-aw(a) w kurzawa wrzawa bielawa -ąc w miesiąc -ąg w pstrąg

-c(e) w miejsce mieśćce), słońce (por. sionko)

-eh. w śmiech grzech pośpiech duch -cz w bicz

-i w maść (por. mazać), śmierć (por. umierać), sierść (starsze szerść, por. szorstki), cześć (obok czci), nienawiść (por. widok), włość (por. włodarz), pięść przepaść (w wielu przykładach tego szeregu wygłosowe d ł z następującym ć przeszło w śe, por. wiodę plotę ale wieść pleść)

-eó w łokieć paznokieć (starsze paznogieć) wiecheć kłykieć -el w gardziel kądziel kąpiel -el w węzeł węgiel gruzeł -'el w koziel ociel

-’eń w włosień goleń pieczeń rdzeń pierścień, (por. na-parst-ek)

■erz w pasterz pęcherz

-eż w kradzież grabież łupież młodzież

-ęi w pieczęć

-ędź w łabędź krawędź

-g(a) w słupa struga miazga

-iw(a) w cięciwa

-k w znak ryk dźwięk

-l{a) v cieśla pętla

-i(a) w miotła mgła

-Ho) w ciepło (por. topie) jadło godło padło sadło siodło tarło zgrzebło źdźbło

-m w (łpm szum srom -m(o) w pismo bielmo -n w człon klon sen stan

-»(o) płótno (por. plotę płot) ścięgno włókno (por. wlokę powłoka) okno (por. oko) siano (por. siać) próchno piętno sukno -ń w broń dań kaźń    \

-oć w dobroć wilgoć łakoć -og(a) w ostroga trwoga -ok w widok wzrok -oł w żywioł gruczoł kwiczoł -oń w gryzoń

-orz w węgorz piskorz tchórz -r w dar

-r(o) w piętro wiadro jądro

-s w głos (por. scs. glagoh) kłos (por. kolę)

-sio w ma doić— mazsło) wiosło jasło

-śl w myśl gęśł

-l w miot most

-t(a) w pluta płachta

-t(o) w pęto żyto ciasto miasto sito złoto

•ug{a) w maczuga kolczuga

-ur w wilczur piechur koczur

-ur{a) w idlczura bzdura

-w vr staw gniew dziw

-w(o) w piwo mlewo ścierwo

•yk(a) w grdyka wlnduka