Socjologia Kosi�skiego (8)

P (owali głównie Adam Smith (czyt. smyf) i Dawid Ricardo (czyi fy-kł.rdou).

Na system stworzony przez Marksa i Engelsa składają się trzy ogólnie znane części'

1) materializm dialektyczny (MD), czyli węziej pojmowana filozofia marksistowska;

2) materializm historyczny (MH), będący w zasadzie teorią rozwoju społecznego, czyli prawie marksistowską socjologią;

3) ekonomia polityczna (EP).

W sensie genetycznym i strukturalnym marksizm wieloaspektowo zazębia się z socjologią. Jeszcze dobitniej uwidoczni się to po wskazaniu podstawowych tez marksizmu oraz typowo socjologicznych rozpraw obu jego głównych twórców.

Podstawowymi tezami marksizmu, przede wszystkim materializmu historycznego, są następujące teorie; 1) formacji społeczno-ekonomicznej;

,    2) walki klas; 3) sił napędowych procesu historycznego; 4) klasy robotni-

• czej i jej misji dziejowej.

Nie rozpatrując bliżej tych tez widzimy, że dotyczą one problematyki funkcjonowania i struktury społeczeństwa, czyli tych zagadnień, które są przedmiotem badań socjologii. Występuje zatem wspólnota przedmiotu badań materializmu historycznego i socjologii. Wywołuje to wiele dyskusji i sytuacji konfliktowych między tymi dziedzinami podejmującymi tę samą problematykę badawczą. Nie wnikając w skomplikowane relacje i stosunki wzajemne materializmu historycznego i socjologii wskażmy obecnie typowo socjologiczny dorobek badawczy obu twórców marksizmu.

Wymownym potwierdzeniem słuszności tezy, że marksizm jest prądem socjologicznym, są publikacje obu jego twórców. Do tej kategorii prac F. Engelsa należą przede wszystkim takie, jak: 1) Położenie klasy robotniczej w Anglii; 2) Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa;

3) Kwestia chłopska we Francji i Niemczech. Z typowo socjologicznego dorobku naukowego K. Marksa można wskazać Walki klasowe we Francji od 1848 r. do 1850 r. Tytuły wymienionych opracowań Engelsa i Marksa potwierdzają, że autorzy ci byli zarówno teoretykami, jak i badaczami podejmującymi problematykę ściśle socjologiczną, bo dotyczącą struktury, funkcjonowania i rozwoju społeczeństwa.

Teza o zbieżności materializmu historycznego z socjologią staje się jeszcze bardziej zasadna w aspekcie metodologicznym, nie tylko w merytorycznym, treściowym wymienionych publikacji. Autorzy ich w gromadzeniu materiału empirycznego, a następnie w analizie uzyskanych wyników stosowali obserwację, analizę materiałów i dokumentów osobistych, metodę porównawczą, analizę historyczną i metody statystyczne.

L Marksowskie zasady analizy życia społecznego są zbliżone do tech-baik i metod gromadzenia materiału faktograficznego, stosowanych we lvtepółczesne] socjologii. Autor pracy o położeniu angielskiej klasy robot-

niczej tak pisze o metodach, które wykorzystał gromadząc dane o standardzie warunków życia i pracy angielskich robotników i ich rodzin: „Badałem z największą uwagą, analizowałem najróżnorodniejsze dokumenty urzędowe i nieurzędowe, jakie tylko udało mi się zdobyć, lecz to wszystko nie dawało mi zadowolenia. Nie wystarczało mi poznanie przedmiotu w oderwaniu od życia i chciałem widzieć was w waszych własnych domach, obserwować was w waszym codziennym życiu, rozmawiać z wami o waszym położeniu i waszych biedach, osobiście obserwować waszą walkę ze społeczną i polityczną władzą waszych ciemiężców. I tak też uczyniłem” [127, s. 115],

Marksizm, a tym samym i materializm historyczny, czyli prawie socjologia marksistowska, za podstawową metodę badawczą uznaje metodą dialektyczną, która opiera się na założeniach powszechnego determinizmu i historyzmu oraz powszechnej zmienności i obiektywności zjawisk. Klasycy marksizmu, oprócz tej podstawowej metody badawczej stosowali ściśle socjologiczne sposoby gromadzenia materiału empirycznego. Engels badając położenie angielskiej klasy robotniczej posługiwał się — poza obserwacją i innymi już wymienionymi metodami badawczymi — analizą treści dokumentów osobistych, głównie listów i innymi technikami, które najczęściej się stosuje we współczesnych badaniach socjologicznych [124].

Teoretyków marksizmu najbardziej, jeśli chodzi o nowo powstałą socjologię, raziła sama nazwa oraz nieuwzględnianie w badawczym warsztacie socjologa zasad dialektyki. Ideologiczna odmienność stanowisk twórców socjologii i klasyków marksizmu spowodowała występujące między nimi różnice metodologiczne i teoretyczne, które zaznaczyły się najdobitniej w badaniach i analizie rzeczywistości społecznej.

Pod koniec XIX w. socjologowie często ukazywali wielowariantowe rozwiązywanie problemów dotyczących społeczności lokalnych, małych grup społecznych czy też jednostek, ale bez zmiany typu społeczeństwa i jego struktury. Klasycy marksizmu natomiast akcentowali przeobrażenia przede wszystkim w skali makrospołecznej. Wychodzili z założenia, że zjawiska i procesy zachodzące w mikrostrukturze społecznej zostaną zmienione niejako same przez się, głównie wskutek rewolucyjnych zmian w strukturze klasowej. Ponadto marksizm zarzucał socjologii subiektywizm i idealistyczne pojmowanie rzeczywistości społecznej, lekceważenie czynników ekonomicznych i niezwracanie uwagi na klasowe wyznaczniki procesów społecznych. Krytyczny stosunek marksizmu do socjologii nie pozostał bez wpływu na dynamikę i kierunki jej rozwoju.

3. BADANIA i KIERUNKI SOCJOLOGICZNE PRZEŁOMU XIX I XX W.

Z konieczności nader skrótowo przedstawiono główny nurt refleksji społeczno-filozoficznej, który umożliwił narodziny socjologii. W poważnej mierze są one produktem konstatacji różnych myślicieli i reformatorów

27