tekst5

138 KnyłUrf PwUnki

jest mniej łub bardziej hierarchiczny, ludne odseparowani od niebie. Com-munUa* m stosunkowo niesróżmeowane, nieusŁrukturyzownno.

SpaknHW (mMM) wydaje «ę ^ pwmm nlft ferm - <liiilrklyc«iiyni płoct-mb « iinitcpuisrymi po oobic linami struktury i mmiuunira* WyUaja aię. M laka )r*t - Jeie> li wolno um lt|D kontrowersyjnego terminu - ludikn .potrzoba”. aby ucrealnie ryć w obu oiAeUlnoM-iach (My prapigee jednr; zc swoich funkcjonalnych codziennyrh czynności mu* ka|S M ^w rytualnej liminalnażd.Strukturalniepodzicłcał aapiniją do symbolicznej. itniktu-ralncj «yńoU w rytuałach, ci. które maja najwyMoo pozycje w atrukturao aapiniją do symbolicznych —aiwilw i gotowi aą nawet podjąć pokutą, aby to osiągnąć”

Liminnlnc sytuacje i nie są prawie wszędzie związane z mngiczno-religijny-mi własnościami, a liminalność jest jedną z manifestacji eommunitas. W fazie Iiminnlnej jednostki i grupy tworzą kulturową domenę niezwykle bogatą w kosmologiczne znaczenia, w większości będące symbolami niewerbalnymi.

Zdaniem Turnera taki łiminalny charakter mają pielgrzymki wielkich światowych religii. Pielgrzymki są

formą zinatytucjonaliznwmncj lab symbolicznej _ant yslruktury' (lub noń „inclnutruktury"). która obejmuje najważniejsze rytuały inicjacyjne okraau dojrzewania w ■pnlmońatwarh plemiennych, f—| 4ci Umlnafnaóć ja* dłużna niż innych rytuałów inicjacji*'.

Pielgrzymki są potne emocjonalnego napięcia i religijnej atmosfery. W miarę przemierzania drogi pielgrzymka nabiera z jednej strony coraz bardziej sakralnego charakteru, bo zbliża się do obiektów kultu, z drugiej zaś staje się coraz bardziej świecka, bo pielgrzym musi stawiać czoło realnym zagrożeniom i niewygodom. Dla Turnera podstawową funkcją pielgrzymki jako rytuału przejścia jest to, że na skalę masową powoduje .wyciąganie" ludzi z ich struktur, konwencji i rutyny, przez co umieszcza ich w innych kontekstach. Pielgrzymka ma charakter łiminalny, jest interwalem pomiędzy dwoma okresami intensywnego włączenia w ustrukturowaną egzystencję społeczną. W społeczeństwie feudalnym pełniła funkcję stabilizującą. Współcześnie w pielgrzymkach uczestniczy więcej osób niż kiedykolwiek dawniej. lecz nie są one tak zintegrowane, jak w średniowiecznej Europie i Azji, nie tworzą więc szerszego systemu społeczno-kulturowego.

W tekście ważnym dla socjologicznej refleksji nad fenomenem podróżowania Erie Cohen, oprócz przedstawionych tez Victora Turnera, przywołuje także koncepcję Mircei Eliadego⁶⁴ o istnieniu w każdej religii .sfory świętej, sfery absolutnej realności", czyli .centrum"*⁶. Według V. Turnera „centrum" takie nie musi być .tutaj", może być odległe (center out of thcrc), n dotarcie do niego wymaga pielgrzymki⁶⁷. Cohen nie traktuje fenomenu „centrum" ^{1 2}

joko zjawisko wyłącznie religijnego. Nawiązując ra.in. do Bdwarda 8htlaa^M. twierdzi, to każda tpotaczność posiada jakieś charyzmatyczne centrum" najwyższych wartości (przykładem może być monarchia), Przyjmuje tuż na potrzeby teoretycznego modelu, io jednostka posiada najwyżej jetlno ulun „centrum". Przyznaje jednak, że w rzeczywistości aą osoby, które maja dwa .contra", a nawet więcej. Należę do nich „humaniści", którzy traktują wszy-atkic kultury jako wielki dorobek ludzkości oraz „dunliści" czy osoby ^{3 4} kultu, rowegjo pogranicza (np. amerykańscy syjoniści). Nic narusza to zasadniczej tezy. że warunkiem poszukiwania nowego .centrum' jest alienacja z własne-go społeczeństwa i kultury.

Zdaniom Cohena, gdy człowiek decyduje się na podróż dobrowolnie, to znaczy, iż w jego życiowej przestrzeni czegoś brak, czegoś, co jest warte podjęcia trudów podróży. To, czego mu brakuje, otajo się dla Cphona podstawą fenomenologicznej typologii turystycznego doświadczenia:

poprici analizo różnorodnego /.nnezenin. jakie ma dla (urjały docenienie mn?j kultury. »yri³

■polonnego i nainralr.cKO środowiska².

Zn kluczową kwestią badacz uznaje problem, czy turysta ma jakieś „centrum duchowe”, a jeżeli tok, to jakie ono jest Z tej perspektywy tworzy (jak przyznaje, typologia jego nia opiera się no badaniach empirycznych) pięć typów (inode) turystów lu)> „turystycznego doświadczenia”, uszeregowanych od .poszukiwacza przyjemności" do „poszukiwacza nowego duchowego centrum".

Pierwszy to typ rekreacyjny turysty. Tu właśnie mieści się ów czysty „poszukiwacz przyjemności", traktujący podróż jak inne formy rozrywki: wyjście do kina czy oglądanie telewizji. Wyjeżdża on. by regenerować się psychicznie i fizycznie. Jego „centrum" to w najlepszym przypadku termy jako mityczne źródła. O ile „pielgrzym" jost „ro-kreowany", o tyle masowy turysto jest tylko „rokreownny". Na turystykę rekreacyjną można jodnnk spojrzeć jak na próbę oddalenia się od dotychczasowego „centrum”, by po zregenerowaniu się powrócić doń wyposażony w odnowioną Silę. W późniejszym artykule⁷⁰ zwraca Cohen uwagę; że turystyka rekreacyjna ma charakter lu-dyczny. W epoce „śmierci Boga", zagubienia transcendencji, utraty wiary w znalezienie nowego „centrum", rekreacja pełni funkcję społeczną, analogiczną do dawnych pielgrzymek. Daje uczestnikom poczucie udziału w com-munitaa, staje się świeckim stadium liminalnym. po którym wzmocniona jednostka wraca do społeczeństwa, tyle że od dawno już pozbawionego jakiegokolwiek „centrum".

Drugi typ, to typ szukający odmiany (diuersionary modę). W tym typio mieści się ktoś wyalienowany, szukający udoczki od rutyny codziennoś-

1

" Ta mzr. a. 383.

2

Tamże, i 304.    _#

® M- Kliailc. Ma wueznrgo potantu, pruL K. Kocjan, Warszawa 1098. ^m Ł Cohen. A Phfwmenntnfiy of Tourut Espenmct*. a. 180.

⁹¹ V.Tiurnrr. 7V trmur out thrre: Pilgnn'* GoaL

3

K. ShiU. Center and Pmphrry. Es³ay³ in MacromeuJogy. Chicago & London 1975.

4

K. Cohen, A Phenomenology of Tourut Etpmenen. a 183.

^ro K, Cohen, Iburum a³ Play.