003701

66

się zapytać nie mógł słowami niegdyś Katona: Za co postawiony ten pomnik Czackiemu? bo zasługi jego i głośne były i niewątpliwe.

Przenikniony dobrocią rodaków, że raczyli tą chlubną pamiątką zasługi jego uwiecznić, mówił szlachethie i skromnie: „Miłość własna nie dała mi nadziei, nawet nie „stworzyła we mnie chęci najświetniejszej nagrody. Wo-„łynianie ją dali bez mojej wiadomości. Monarcha najwyższą swoją władzą przeniósł mię do wśpólnictwa zaszczytu mężów tego państwa i wielu krajów, którym tylko w gorliwości samej śmiem i mogę być podobnym ¹⁴-).“ Kto tyle uczynił dla dobra ziomków, a skromnie wyraził, że obywatele chęć służenia krajowi raczyli nazwać zasługą, ten w samej skromności świetność zasług pomnożył. Te dwa słowa, śmiem i mogę powiedzieć, w ustach tego wielkiego człowieka były nader mocne i ważne.

JW. hrabio Platerze! Pozyskanio ufności i przywiązania tego męża jest prawdziwym zaszczytem twoim i chwałą. W poruczonćm sobie zastępstwie wizytatora szkół dowiodłeś, że gorliwość z rzadką przenikłością a rozległa wiadomość z pięknemi duszy darami zdoła wszystko wykonać i przewyższyć nawet oczekiwania. W piśmie u-rzędowem ’⁴³) kreślił ci Czacki dzięki czułe, wysoki szacunek i ufność, i pragnął cię mieć swoim następcą. W mowie mianćj przy stawianiu tego pomnika tłumaczyłeś tkliwie swoje uczucia, głosiłeś godnie wielkie zasługi obywatelskie i uczono Tadeusza Czackiego, wdzięczność Wo-łynianów i obowiązki nasze ^,44) 42). Z serca swojego czerpasz to prawidło, że nic najeżone zwierzchnictwo ale

¹⁴⁵) Tłumaczenie się Tadeusza Czackiego przed komisyą 18 grudnia 1810 r. w Żytomirzu.

^,w) 22 lipca 1809 roku Nro 434 .    ⁴⁴⁴) 3 stycznia 1813 roku.

sprawiedliwość i łagodne obejście nadają nietnyłne prawo do czci i przywiązania podległych. Usprawiedliwiasz więc wybór Czackiego ożywieniem gorliwości i dobrocią serca swojego.

Dnia 30 stycznia 1812 r. otworzył gimnazyum w Kijowie. Odbierając dyploma cesarza z rąk Miłoradowicza jener. gubernatora Kijowskiego, głosił panującemu wdzięczne uczucia obywatelów za len dar upewniający szczęście obecnym i przyszłym pokoleniom 43), i powiedział mowę pełną powagi ^IJ5). Zręczność w niej rzadka (używając słów jenerała księcia Czartoryskiego); wysługuje się myślom, szykując je w porządek niezwyczajnie wydatny, a przez tyle trudności przebił się zwycięską siłą dowcipu 44). Zwłoki Konstantyna księcia Oslrogskiego i Jłu-miańcowa Zadunajskiego, spoczywające w jednej świątyni w Kijowie, stały się powodem do tych myśli głębokich. „Rzucajcie kadzidła obudwom cieniom. W przestrzeni wie-„ków wielcy ludzie zachowują miedzy sobą braterstwo. „Stawsiją oni przed tronem Przedwiecznego. On jest pa-„nem wszystkich ludów. Każdy mężny obrońca, każdy „cnotliwy i umiejętny poradnik własnćj ojczyzny ma przed „Jego sprawiedliwością zasługę. Przyrodzenie, dawniejsze od cnót i zbrodni ludzi, gładzi władzą czasu mo-„giły, te pomniki nieszczęsnych niezgod. Starajcie się „stawiać i zdobić ołtarz zgody i jedności. Niech cały „ród Słowian czci Aleksandra.“

Dzieła Czackiego są wielkiej wagi w piśmiennictwie naszem. Dziwnie śmiałe, mocne i głębokie zawierają my-

^l,s) Mowa Tnd. Czackiego miana w Kijowie 30 stycz. 1812 r. w Krzemieńcu; \v-4ce stron. 16. Tłumaczenie Rosyjskie tdj mowy Bazylego Afilstasewicza jest w N. XVII pisma pe-ryodycznego z napisem: III 1812 r. od karty 394 do 490.

5-