0307

251

wprowadzając do pierwszych w kraju domów, z pożyciem, jak mówią, wielkiego świata, oswoi!. Uszanowani* i wdzięczność ku tym domom, jako sprężynom dalszej mojej promocyi, nie pozwalają mi tu ani je wymieniać, ani świadectwa tego zakresu używać, którebym może za przypomnieniem, w samychże członkach Najjaśniejszej Kommissyi, znalazł. A jeżeli w kraju, gdzie reprezentacya przy pierwszych familijach, sposobienie do służenia oj. czyznie przyszłym onćj reprezentantom i reprezentantkom, nie jest zasługą; przynajmniej zakałem być nie powinno.

W każdym kraju gdzie nie sama tylko zdatność i sprawowanie się, drogę do sprawowania funkcyi publicznych torują; uboższemu trudniej się zawsze umieśeić. Mnie i dawniej, i za wielkiego sejmu, sposobnym do przyzwoitej funkcyi znajdowano; ale potrzeba było do osiągnienia onej, albo z majątku, albo z kilkoletniej bezpłatnej pracy, niezgodne z moim stanem czynić ofiary. W czasie więc tego najświetniejszego w dziejach sejmu, prócz zwykłych zabaw; na służeniu moją zdatnością deputacyi kurlandzkiej, tudzież JW. Posłom narodowym i obcym narodowi przyjaznym, przestać musiałem. Skończył się sejm, nastała zmiana, nowe pole — ale nowy sposób promocyi. Przeznaczony na sekretarza przy konfederacyi Targowieckiej, czyli przy Bulerze, idąc za mojem przekonaniem, zaledwom się słabością zdrowia, domowemi .okolicznościami, wymówić, i wynalezienia innego na moje miejsce, zupełnie od narzutu uwolnić, potrafił. I to się skończyło, jam został wprawdzie tylko metrem, ale dotąd najmniej cierpiałem. W potrzebie kraju, pióro na pałasz, puchy na głaz twardy, i miejskie 'wygody na suchary i wodę z kałuży zamieniwszy; w tym nowym zakresie, najprzód sam jako wolonter, później jako dowódzca stu, czasem kilkuset ludzi, ciągle własnym kosztem siebie i lud mi powierzony utrzymując, że milet często bywa gloriotus, zwłaszcza gdzie idzie o dowiedzenie zasługi, pomijam w tym zakresie moje działania, żem zaś czynił powinność moję, świadectwo żyjących moich współtowarzyszów, i widoczne znaki z odniesionej w piersi kontuzyi, są rzeczywistemi dowodami. Z żołnierza, tułacz; utraciwszy zdrowie,, kilkaset czer-wonych złotych majątku... nago prawie i boso, do mego się znowu rzemiosła wróciłem, i tym do roku 1797 utrzymując się, w pierwszym półroczu od JW. de Cache dawniej ministra cesarskiego w Polsce, jako mu dawniej polecony, innym przedstawiony; dostałem przykrą wprawdzie i trudną dyplomatyczną robotę, ale cóż było czynić? Gdyby rzemieśluik natrętnie czynił wybór komu ma robić a komu nie, umarłby z głodu. Ta sama uwaga wymawiać powinna rzemiosło moje, zwłaszcza w trzecim roku po upadku kraju. Zrobiłem więc jak najlepiej, zadziwiłem biegłością cudzoziemców, a remuneracyą za pracę, nie tyłkom garderobę moją całkiem odnowił, alein i od razu dwa pozyskał miejsca, to jest: przy missyach cesarskiej i pruskiej, czyli raczej przy Kommissyi trzeeh dworów: długi Najjaśniejszego ś. p. króla i Rzeczypospolitej, likwidującej. Urząd ten będąc prawie polskim, podał mi sposobność do udowodnienia moich wiadomości! mego sposobu myślenia. Jakiem się zaś na tym urzędzie sprawował, do jakich prac byłem użytym , iłem się do osłodzenia losu nieszczęśliwych wojskowych i cywilnych Rzeczypospolitej urzędników, a wreszcie zawiedzionych tejże i króla wierzycieli, przykładał, jakiem daleko w tera dziele interessu samegoż mojego kraju przestrzegał; jakimem się co do charakteru duszy w tym półczwartolet-nim przeciągu czasu okazał; oprócz złożonych tu w oryginale świadectw, do świadectwa szanownej publiczności, i do papierów przy mnie jeszcze jako mojej własnej pracy czyli konceptów będących, odwołuję się. Jak najmniejszy członek społeczności, na społeczność źle, tak równie pożytecznie skutkować może. Takowe moje, jak oryginalne wskazują świadectwa, sprawowanie się; połączone ze zdatnością i chęcią do pracy, nie tylko tyle mi lubo Polakowi i okrzyknionemu naówczas rewolncyjoniście, pozyskało u moich zwierzchników zaufania, iż mi sekreta dworów, kierunek kommissyi, i do kilkudziesiąt milijonów, powierzane były; ale nadto łaskawi zwierzchnicy moi, trudniąc się losem moim przyszłym, do sprowadzenia metryk koronnych, znacznym kosztem z Petersburga, przyłożyli się. Jak to, przez kogo—i dla kogo stało się? nie masz tu na to miejsca i czasu. Krótko mówiąc, akta te kosztem 14-m przeszło czerwonych złotych do Warszawy sprowadzone, i mnie pod zupełny dozór od ministeryjumdependujący, z pensyą etatową, emolumentami, stancyją i opałem, do śmierci są oddane. Jakem znowu funkcyjąniniejszą od d. 1 Julii 1800 roku, do ostatniej zmiany, przez lat blisko siedm sprawował; iłem się do uporządkowania, do zrejestrowania i do skompletowania tych akt, a nadewszystko do ocalenia przyłożył; iłem z własnego majątku, już to przez utrzymywanie młodych Polaków, już przez zakupowanie manuskryptów, a to wszystko własnym kosztem, tudzież z innych pobudek dla tych akt ofiar poczynił;—oprócz przyłączonego tu w oryginale dokumentu i wielu innych, któremi trudnić nie chcę, rzecz pod oczy podpadająca dowiedzie. Zmiana teraźniejsza dla każdego Polaka, a zatem i dla mnie, z czem się ukryć nie mogłem, pożądaąa; wystawiła mnie zaraz na jakieś prześladowanie niektórych osób zeszłego Rządu; prześladowanie to, już to przez niezapłacenie mi tak jak innym, należnej zaległości 100 talarów z kassy Warszawskiej, już to przez niezapłacenie wydatków za rekwizycyami dla departamentów Poznańskiego, Kaliskiego, Płockiego, Białostockiego i innych, pomimo wy-siłych już w części assygnacyj, a to w summie blisko 700 talarów,—już to przez zajęcie moich mieszkań w Zamku

32*