0559

546

DODATKI.

datą 19 lutego: Lucie ductricis; 2) zapiska pod datą 15 marca: Wirchoslane ducisse; 3) zapiska pod datą 20 kwietnia: Co. Odonis ducis pie memorie; 4) zapiska pod datą 11 maja: Co. Salomee ductricis; 5) zapiska pod datą 4 czerwca: Co. Wladislai ducis; 6) zapiska pod datą 5 czerwca: Co. Wladislatti ducis pie memorie; 7) zapiska pod datą 21 lipca: Co. Elizabeth ductricis.

Omówiwszy w ten sposób stosunek obu redakcyj do siebie, zwracamy się do bliższego określenia zapisek, zawartych w najstarszej części red. I, o ile determinacya nie wynika z samej ich treści, lub też o ile w poprzednich wywodach naszej pracy nie została już przeprowadzoną. Chodzi tu głównie o determinacya siedmiu co dopiero podanych zapisek, jak niemniej

0    determinacya trzech innych w grupie pierwszej przytoczonych, które tamże wyłączyliśmy jako niedające się bliżej określić. W formie uwagi ogólnej musimy zaznaczyć, że gdy z zapisek, bliżej zdeterminować się dających, okazało się, iż najstarsza część red. I jest źródłem zupełnie wiarogodnem, autentyczne daty zawierającem. przeto i co do innych zapisek tamże podanych twierdzić musimy, iż zawierają daty autentyczne; dlatego nie będziemy ich mogli tłomaczyć w ten .‘posób (jak to jeszcze na str. 86 uw. 1 uczyniono), że n. p. zapiska z 7 stycznia o ks. Mieszku dotyczy Mieszka Starego lub jego syna Mieszka, a zawiera tylko błędną datę odnośnego faktu, skoro obaj zmarli w zgoła innym czasie; albo, że zapiska z 6 sierpnia dotyczy Konrada I mazowieckiego. skoro wiadomo, że Konrad 1 zmarł dopiero 31 sierpnia; owszem, będziemy musieli powiedzieć, że ta różność dat dowodzi też ponad wszelką wątpliwość różności osób.

Celem zoryentowania się w tej dość zawiłej i trudnej kwestyi deterininacyi musimy przedewszystkiem rozważyć te zapiski, które dotyczą osób znanych, a uwzględniwszy je jako całość, tudzież rozpatrzywszy wzajemny ich do siebie stosunek, zyskamy podstawę do zdeterminowania zapisek wątpliwych. Zapiski określić się dające dotyczą tedy: 1) przedewszystkiem dwu książąt śląskich, Henryka Brodatego i Henryka II (poległego pod Lignicą); nie ma natomiast zapiski o jakimkolwiek innym księciu lub księżnie śląskiej. Wynikło to niewątpliwie stąd, że klasztor lubuski w bliższych stosunkach z Piastami śląskimi nie stał,

1 dlatego dat nekrologicznych, książąt tych dotyczących, nie zapisywał; owych dwu Henryków uwzględniono zaś w nekrologu dlatego tylko, że byli seniorami krakowskimi i panami wielkiej części Polski, a przeto zgon ich musiał budzić interes także i w Lubiniu. 2) Z Piastów kujawskich zawiera nekrolog zapiskę o jedynym tylko Łokietku; ponieważ innych książąt z tej linii nie uwzględnia, przeto i tutaj nie można wątpić, że racyą zapiski tłomaczyć należy jego godnością królewską i faktem sprawowania rządów w całej Polsce. Z tego samego punktu widzenia tłomaczy się też zapiska o królowej Jadwidze, żonie Jagiełły. 3) Z Piastów mazowieckich podaje nekrolog zapiski o Ziemowicie I, założycielu linii i jego synie Bolesławie II; tłomaczy się to bliższymi stosunkami, w jakich książęta ci, a zwłaszcza Bolesław, zostawali do klasztoru jeżowskiego. Charakterystyczną jednak jest rzeczą, że ani o dawniejszych książętach mazowieckich, jak Konradzie I i Bolesławie I, ani o późniejszych, t. j. synach Bolesława II i ich dalszych potomkach w nekrologu żadnych już wzmianek nie ma. Snąć stosunek ten rozluźnił się, mimo że jeszcze w najbliższej generacyi po Bolesławie II są przykłady świadczenia klasztorowi jeżowskiemu dobrodziejstw przez książąt mazowieckich. 4) Z książąt wielkopolskich mamy już zapiskę o Mieszku Starym, zapiskę o jego synie Mieszku, zapiskę o jego prawnukach Przemyśle I i Bolesławie Pobożnym, a wreszcie zapiskę o Przemyśle II. Uwzględnionych jest zatem pięć generacyj Piastów wielkopolskich, począwszy od założyciela linii aż do ostatniego jej męskiego przedslawiciela, co zresztą wypływało z samej istoty rzeczy, gdyż klasztor lubiński jako klasztor wielkopolski musiał przedewszystkiem zajmować się losami swoich książąt. Z tego zestawienia wynika, że determinując zapiski, dotąd bliżej nie określone, będziemy musieli odnośnych osób szukać przedewszystkiem w którejkolwiek generacyi Piastów wielkopolskich, możliwie także w dwu albo co najwięcej trzech pierwszych generacyach Piastów mazowieckich (licząc od Ziemowita I); do innych linij Piastów moglibyśmy sięgnąć tylko w takim razie, gdyby można przyjąć, że chodzi o osobistość, sięgającą znaczeniem poza swą dzielnicę, na całą Polskę, a więc seniorów krakowskich. królów polskich lub przynajmniej chwilowych władców Wielkopolski.

Po tych uwagach ogólnych przechodzę do wyjaśnienia poszczególnych dotąd niezdeterminowanych zapisek.

1.    Pod datą 21 lipca zapisano: Co. Elizabeth ductricis. W dwu pierwszych generacyach Piastów mazowieckich nie znamy księżny tego imienia; snadniej przypuścić, że dotyczy ona jakiejś księżny lub księżniczki wielkopolskiej. W linii wielkopolskiej, było pięć Elżbiet; z tych cztery zmarły w zgoła innych dniach: Elżbieta, córka Mieszka Starego, żona Sobiesława II czeskiego i Konrada łużyckiego 2 grudnia (IV. 5.); Elżbieta, żona Przemyśla I, 16 stycznia (V. !.)■ Elżbieta Ryksa, córka Przemyśla II. żona Wacława czeskiego i Rudolfa habsburskiego, 19 października (V. 14.); Elżbieta, córka Bolesława Pobożnego, żona Henryka V lignickiego i wrocławskiego, 28 września (R 11.). Jeśli nie przypuścimy, że zapiska dotyczy jakiejś zgoła skądinąd nieznanej osoby, do czego nie ma koniecznego powodu, będziemy ją musieli odnieść do jedynej jeszcze, jaka pozostała, Elżbiety wielkopolskiej, t. j. pierwszej żony Mieszka Starego (111. 17.), której data dzienna zgonu nie jest skądinąd znaną. Takiej interpretacyi nie tylko nic się nie sprzeciwia, ale owszem popiera ją okoliczność, że w nekrologu jest zapiska o śmierci samego Mieszka.

2.    Pod datą 15 marca zapisano: Wirchoslane ducisse. Znamy tylko trzy księżne, wzgl. księżniczki Wierzchosławy w rodzie Piastów: pierwszą, żonę Bolesława Kędzierzawego (III. 16.), drugą, córkę Mieszka Starego, wydaną za Fryderyka I, ks. lotaryńskiego (IV. 3.) i trzecią, wnukę Mieszka przez syna Bolesława, mniszkę w klasztorze strzelnieńskim (IV. 15.). Tę ostatnią, jak mniemam, wyjąć należy z rachuby, ile że zmarła na Kujawach i dlatego nie mogła bliżej obchodzić klasztoru lubińskiego; nie ma też w lubińskim nekrologu zapiski o śmierci ani jej ojca Bolesława, ani jej matki Dobrosławy (IV. 6.). W końcu, prawdopodobną datą zgonu niniejszej Wierzchosławy jest dzień 2 stycznia. Jak mniemam, należy też wyłączyć Wierz-chosławę Ludmiłłę, księżnę lotaryńską; była to wprawdzie córka Mieszka Starego, ale zmarła daleko na obczyźnie i nie ma w nekrologu zapisek o śmierci innych licznych córek Mieszka, wydanych za granicę i tamże zmarłych. Pozostaje zatem tylko Wierzchosława, żona Kędzierzawego i do niej też odnoszę w^Tzmiankę niniejszą. Wprawdzie nie była to księżna wielkopolska, i dlatego wniosek ten wydać się może nieusprawiedliwionym; jeśli jednak zważymy, że widocznie Mieszko Stary w jakichś bliższych zostawał stosunkach z Wierzchosława, skoro córkę z pierwszego jeszcze małżeństwa (z węgierką) nazwał jej imieniem; że następnie przez małżeństwo z Eudoksyą stosunek ten jeszcze bardziej się zacieśnił, ile że Eudoksya i Wierzchosława były sobie siostrami stryjecznemi (III. 16. 17.); że wreszcie Wierzchosława skutkiem owego bliskiego stosunku z dworem wielkopolskim