061614
07

starał pokój z Wołoszczyzną, rozpoczęto wojnę na nowo. Teraz jnź cząstkowy bój był niepodobnym. Wezwano pospolite ruszenie. W kilkodniowej krwawój bitwie pod Beresteczkiem, król zwyciężył. Chmielnicki jednak zebrał jeszcze nowe siły pod Masłowym Stawem. Lecz i koronne wojsko odebrało posiłki. Książę Janusz Radziwiłł zabrawszy po drodze Kijów, połączył się z wojskiem królewskim. Natenczas musiał Chmielnicki przyjąć zupełnie inne warunki, jak były dawniejsze. Wprawdzie zapewniono w województwie Kijowskim swobody Kozakom, wolnośó religii prawosławnej, to jest nieunickiój zapewniono także, ale w dal-szćj Ukrainie miała szlachta powróció do dochodów i majątków swoich. Kozaków regestrowych, to jest służących wojskowo miało byd tylko dwadzieścia tysięcy. Inni zaś mieli odrabiać pańszczyzny, jak cały lud Polski.

Bart. To to oni się spodziewali nie ro-bid pańszczyzny? Teraz pojmuję dla czego mógł Chmielnicki tak wielkie wojska zebrać, a Polska przeciw niemu tak małe stawiła. Ależ mój Stanisławie, wojsko, co się bije, w polu nie robi, a jeść musi. Chodby już w zwykłój odzieży byli wojowali, i ta się odziera. Zkądże mieli pieniądze na tę wojnę?

Stan. Księża prawosławni i car Moskiewski dostarczali pieniędzy.

Bart. Bardzoby ja rad wiedział, na złe czy na dobre wyszły Kozakom te boje?

Jasiek. Proszę ciebie Stanisławie! Czy to te tamę Kozaki poprzedzają wojska Rosyjskie idące na Węgry?

Stan. Ich potomkowie. Na co im wyszły bunty przeciw Polsce, jakoteź Polsce jój zawziętość na Kozaków, tego się wkrótce dowiecie. Chmielnicki właśnie był obie- \ cał tym co się z nim łączyli, że pańszczy- ł zny robid nie będą, nie wiedział więc co \ z niemi począd. Rozesłał lud około siebie | zgromadzony, po stepach za rzekę Dniepr, i Ugoda też taka nie była szczera, ani długo { trwała. Wkrótce Chmielnicki zdradliwie ją \ zerwał, napadłszy pod Batowem hetmana \

i 03

s Kalinowskiego, któren spokojnie stał z dzie-\ więciotysiącznym korpusem wojska. Całe to \ wojsko wraz z wodzem zginęło, bo i ci s co w boju nie padli, dostawszy się w nie-J wolę, bez litości wymordowani zostali.

: Chmielnicki obiegł potem Kamieniec, i zno-j wu na pozór zgody szukał. Lecz trudno | już było o pokój, zbyt wiele sobie krzywd \ zadano wzajemnie, zbyt wiele klęsk ponie-\ siono przez wzajemną nienawiśd. Znowu j Jan Kazimierz wyszedł na Ukrainę z woj-\ skiem, nieodpowiadającym potrzebie, i oto-\ czonym został pod Żwańcem. I król był \ w niebezpieczeństwie dostania się w ręce \ Chmielnickiego.

\ Lecz znowu han Tatarski przeszedł na | stronę króla Polskiego. Stanęła ugoda na \ czas krótki o warunkach ułożonych pod Zborowem. Jan Kazimierz tajemnie ukła-\ dał się z Tatarami o zupełne zniesienie S Kozaków, gdy tymczasem nie zaciągnieni J w regestra wojskowe Kozacy, rozchodzió \ się do domów nie chcieli. Chmielnicki so-j bie marzył o udzielnym księztwie, jakby | pomiędzy trzema wielkiemi państwami utrzy-\ maó się było mogło, jeszcze przy zdradli-j wój tatarskiój przyjaźni. Pojął wkrótce, że \ sam utrzymać się przeciw Polsce nie po-\ trafi. Rada znalazła się wkrótce od księży \ prawosławnych. Poddał się carowi Alexe-j mu Michaiłowieżowi. Polska straciła w ko-\ zaczyźnie lud, któren przez stosowne i mą-\ dre ustawy Batorego już się był do Polski ! przywiązał. Do tego o siłę którą traciła,

^ wzmocniła się jój zacięta nieprzyjaciółka | Moskwa.

\ Jasiek. Proszę ciebie Stanisławie! Te [ Rosyanie, te Kozaki, bardzo się temu dziwują, że u nas ludzie pańszczyzny nie robią. Jakimźe cudem oni wolni wtenczas, nie są wolni teraz, gdy wtenczas spokojni, doczekaliśmy się większćj wolności?

Stan. W ciągu historyi którą opowiadam, zrozumiesz wszystko mój Janie¹—tymczasem powiem ci tylko co się tyczy Kozaków , że rozjątrzenie chwilowe zagnało ich tylko kleszczu pod rynnę. Jeszcze natenczas kiedy się Polska wyrabiała na co-