Image
72

159

jąc żadnych protekcyi, na pierwszśj sessyi mianowany zostałem sekretarzem Dyrekcyi. Miałem przytem sposobność przekonania się, ile można na protekcyę rachować. Jeden z pierwszych w kraju obywateli, któremu dobrze byłem znany, oświadczył kilkakrotnie, że jeżelibym kiedy potrzebował pomocy, on mając zażyłość z wszystkiemi dygnitarzami, z chęcią rai jój z niewątpliwym skutkiem udzieli. Podawszy więc notę o umieszczenie w Dyrekcyi Edukacyjnej, udałem się do onego protektora, prosząc o poparcie mego podania. Zapewnił mnie najuroczyścićj, że się mną zajmie, i że mogę być najpewniejszym-skutku. Prawię w miesiąc po otrzymaniu no-minacyi, spotyka się ze mną i najmocniej przeprasza, że pomimo najusilniejszych starań nie mógł ani od prezesa Dyrekcyi, ani u jej członków wyjednać jakiejbądź dla mnie w tćjże Dyrekcyi posady, dla wielkiego natłoku zasłużonych kandydatów i że posada sekretarza, której sobie życzyłem, już jest zajęta, lecz on przyłoży starania ażebym inną odpowiednią uzyskałr Zmięszał się niepomału, gdym mu odpowiedział, że dalsze starania jego są mi niepotrzebne. Jakoż raz wszedłszy w publiczną służbę, już dzięki Bogu, nigdy niczyjej niepotrzebowałem protekcyi.

Razem z rozpoczęciem mego urzędowania, wy buchnęła w roku 1812, pamiętna wojna francuzka. Nadzwyczajne ciężary jakiemi skarb Księstwa Warszawskiego był obarczony, niedo-zwalały myśleć o rozszerzaniu w kraju edukacyi publicznej. Trzeba się było raczej starać o utrzymanie jej na tym stopniu, na jakim się znajdowała, co też przy największych usiłowaniach szczęśliwie się udało. Wszelkie zatem prace Dyrekcyi, ściągały się do przygotowań zmierzających do rozwinięcia planu edukacyi publicznej.

Po upływie lat pięciu, za ustaleniem się rządu Królestwa Polskiego, Dyrekcya edukacyi narodowej , zamieniona została na Ministerstwo czyli Kommissyą Rządową Wyznań religijnych i Oświecenia Publicznego, to jest do edukacyi, przyłączono sprawy duchowieństwa wszech wyznań. Tak jak Dyrekcya Edukacyjna i Kommissyą składała się z Wydziału Administracyjnego I z Wydziału Ogólnego. Do pierwszego należeli członkowie płatni, do drugiego bezpłatni, powołani do składu ze względu na godności piastowane w kraju i na wyższe ukształcenie. Na czele Kommissyi: pozostał Stanisław Potocki z tytułem ministra Wyznań i Oświecenia Publicznego. Pomimo licznych kandydatów i rozmaitych zabiegów, bez żadnego wpływu mego, przedstawiony byłem razem z członkami Kommissyi na sekretarza jeneralnego i z początkiem roku 1817, a zatem w pięć lat po wejściu w służbę rządową, postąpiłem na ten stopień. Miałem sobie za prawdziwą przyjemność należćć do tej władzy, złożonćj ze znakomitych mężów, której hasłem było: dobro publiczne, a przeklęstwem interes osobisty. Jakoż jeżeli nie wszyscy może byli bie-głemi w administracyi, wszyscy z nieporównaną usilnością starali się o wzrost edukacyi publi-cznój i lepsze urządzenie duchowieństwa. Poruczony sobie grosz publiczny uważając za świętość nietykalną; do zachowania największćj, może nawet za wielkiej oszczędności, dążyli. Ogromne rozwinęły się czynności. Organizacya duchowieństwa, organizacya szkół, zaprowadzenie Uniwersytetu, wszystko to razem rozpoczęte, wymagało wielkiój pracy. Ze względu na oszczędność, kancellarya na którój byłem czele, składała się zaledwie z czwartćj części osob, stosunkowo tworzących kancellarye innych Kommissyi Rządowych. Uważałem że i ja i podwładni moi, powinniśmy byli cały czas poświęcić służbie, czynność zatćm nie do liczby godzin, lecz do ilo-