Magazyn6

7601

168

ANDRGLEPSJA — ANDY

Androlepsja.

Wyraz pochodzenia greckiego. Oznacza on stosowany dawniej zwyczaj zatrzymywania lub porywania obywateli obcego państwa. Jest to jedna z form represaljów.

J. M.

Andy.

A. (Kordyljery hiszp.) łańcuch górski długości ponad 7 000 km, ciągnie się wzdłuż zach. wybrzeża Ameryki Płd., zajmując obszar prawie 4 500 000 km². A. są to młode góry fałdowe, przeważnie póki yte lawami i tufami wulkanicznemi, z licznemi wy-gasłemi lub jeszcze czynnemi wulkanami, przekraczającemi 6000 m wys. Największa ich szerokość wynosi ok. 350 km, najmniejsza ók. 250 km. Dzielą się na 3 cz.: półn. (do 15⁰ szer. geogi. płd.), o wąskich stosunkowo pasmach, szczytach wulkanicznych (Chimborasso 6247, Cotopaxi ok. 5850), cz. środkową (do 30° szer.), którą stanowią wysoko położone (do 4000 m) kotliny i wyżyny, otoczone potężnemi pasmami góx, złożonych z wspaniałych wulkanów (ponad 6 tys. m). Typowe są na wyżynach słone jeziora (najważniejsze Titicaca, które odegrało ważną rolę w dziejach kultury In-djan). Ku oceanowi wyżyny przechodzą w pustynię Acacama. Trzecia cz. ciągnie się od najw. wzniesień a wulkanicznego A. Aconcagui (7 035 m) do płd. krańców Ameryki Płd. W 1934 r. polska wyprawa alpinistyczna dokonała ósmego wyjścia na szczyt Aconcagui; w czasie tej wyprawy odkryto szereg szczytów w grupie Mercedario (6050) i Ramady (6 350) dotąd nieznaczonych i nienazwanych przez nikogo. Ku płd. wysokości pasm maleją, charakterystyczne są tu liczne jeziora, oraz wspaniałe, dzięki wilgotnemu klimatowi, lodowce. Typową formą śnieżną andyjską są t. z w. śniegi pokutnicze (penitenty), — słupy śnieżne do 2 m. wys., powstałe skutkiem prostopadłego padania promieni słonecznych. A. są ważną granicą klimatyczną, dzielą Am. Płd. na cz. wsch. wilgotną (passaty w cz. płn.) i cz. zach. suchą (na krańcach pld. wilgotną). Same posiadają klimat wysokogórski, dzięki czemu nawet w strefie podzwrotnikowej odpowiednie są dla Europejczyków. Odbiciem klimatu jest gwpjstą florą; bujnę lasy (cedry) występują w wilgotnej pld. cz. A., rośliny podzwrotnikowe na wsch. stokach pin. cz. A., z podszyciem bambusów. Wraz z wysokością, poprzez niski suchy las (arauka-rja), przechodzi ta roślinność do form pustynnych (na wyżynach Atacama). Dolna granica wiecznego śniegu obniża się ze wzrostem szer. geogr. W partjach podzwrotnikowych sięga 5 000 m. Świat zwierzęcy reprezentują lamy, antylopy oraz ogromne ilości ptactwa, z typowym dla A. sępem — kondorem. Osobliwością są tu potężne pokłady nawozu ptasiego „guano“, zwłaszcza u wybrzeży Peru i na pobliskich wyspach. Stanowi ono ważny artykuł wywozowy. A. zamieszkałe są przez tubylczą ludność indyjską (w liczbie ok. 7 milj.), dla której tworzą naturalny rezerwat. Ludność ta posiadała prastarą kulturę, o czem świadczy stwierdzona znajomość pisma, oraz liczne potężne ruiny warownych miast (stolica Inkaso w Cusco z XIV w.). Obecnie trudnią się rolnictwem (na wybrzeżu i w dolinach), w partjach wyższych pasterstwem (wypas oswojonej lamy-alpaki), oraz górnictwem. Biali dotarli do A. w pierwszej px łowię XVI w. (Hiszpanie: Pizzaro, Almagro, Valdivia). Najgęściej zamieszkałe są A. na wybrzeżu oraz na wyżynach (ok. 50 m na km²). Gospodarcze znaczenie A. ogromne. W cz. płn.

0    klimacie zwrotnikowym, uprawia się (do

1    000 m) kawę, kakao, trzcinę cukrową, bawełnę, tytoń, w partjach wyższych kukurydzę, zboża, ziemniaki. Najważniejszym produktem mineralnym tej części A. jest nafta (na wybrzeżu m. Karaibskiego), złoto, srebro i rudy miedzi (na terytorjum Peru).

A. środkowe bogate są przedewszystkiem w cynę (kopalnie w Oruro), srebro i miedź. Na wyżynach nad jeziorami (Titicaca) kwitnie rolnictwo (ojczyzna ziemniaków). Na stepach wypasa się lamy-alpaki. Pustynia Atacama posiada najbogatsze złoża saletry, którą jako nawóz sprowadzamy i do Polski. Na wschodnich stokach A. eksploatuje się lasy, dostarczające kauczuku. Ku płd. w miarę oziębiania się klimatu ludność zajmuje się głównie chowem bydła, prowadząc przeważnie życie koczownicze. Obecnie coraz liczniej skupiają ludność kop>alnie miedzi, żelaza, oraz eksploatacja saletr}'. Pod względem bogactw naturalnych A. zajmują jedno g naczelnych miejsc na ziemi, gospo-