Magazyn6301

79

ELITYZM

na masy; umiejętność kanalizowania akcyj logicznych i nielogicznych; słowem — umiejętność przekształcania rozumowań na uczucia.

Taka grupa nietylko władzę zdobędzie, ale ją również utrzyma. Rozumie ona, że w pewnych warunkach nie można się cofnąć przed pokazaniem czy użyciem siły, ale wie również, iż rządy oparte wyłącznie na przemocy były, są i będą krótkotrwałe. Wielu myślicieli zapewnia, że ustrój demokratyczny jest dziś najodpowiedniejszą formą rządów narodów cywilizowanych. Czem jednak jest demokracja? To panowanie narodu nad samym sobą. Ale formy demokratyczne są różne. Istnieją również demokracje antyliberalne. Współdziałanie mas nie jest koniecznym atrybutem rządów demokratycznych. Konieczna jest natomiast aprobata mas. Czy ma to być koniecznie aprobata wyrażona przez kluby partyjne, ukonstytuowane w łonie parlamentu, wybranego przez powszechne głosowanie metodą reprezentacji proporcjonalnej? Konsultacja opinji narodowej przez urządzany od czasu do czasu plebiscyt jest również metodą aprobaty.

Żadna z możliwych form ustrojowych, także żadna z odmian demokracji nie funkcjonuje zadawalająco, jeśli się nie opiera na jakiej-ś elicie. Elity rządzące dzielą się na dwie główne grupy: idealistyczną i realistyczną.

U elit idealistycznych przeważają „osady" klasy drugiej, czyli trwałość więzi duchowej mocniejsza jest od daru spekulacji. Rządy takich elit chętniej apelują do uczuć religijnych i patrjotycznych, ale me cofają się także przed ewentualnem użyciem siły.

U elit realistycznych dar spekulacji przeważa nad więziami duchowemi. Rozpadają się one na dwie podgrupy: w pierwszym wypadku członkowie elity zadowalają się posiadaniem i sprawowaniem władzy, pozostawiając płynące stąd materjalne korzyści swym zwolennikom i klientom; w drugim — elita sama ciągnie zyski z faktu posiadania władzy. Choć w obu wypadkach elity realistyczne rządzą raczej metodami propagandowych sztuczek i podstępów, to jednak wypadek drugi jest ustrojem najmniej trwałym i należy go raczej rozpatrywać jako formę dekadencji.

Elity płyną poprzez narody, jak rzeki z ich licznemi dopływami. Utrzymują swą żywotność i swą czystość moralną dopóty, dopóki proces odnawiania funkcjonuje zadowalająco, dopóki posiłki nowych zastępów ze sfery niższej przynoszą z sobą dostateczny zapas „osadów" idealistycznych, równoważących straty, jakie w „sferze wyższej" powoduje stale dar spekulacji. Jeśli zwalnia się tempo odnowienia elit z powodu prostracji mas — naród upada. Jeśli elita kurczy się liczebnie z powodu zahamowania tempa odnawiania, jeśli elitę zaleją elementy intelektualnie i moralnie bezwartościowe — rewolucja jest blisko.

Krótki rzut oka w przeszłość potwierdza słuszność naszkicowanej powyżej teorji. Ludzkością nie rządzą jakieś niezmienne prawa naturalne. „Niema faktów wiecznych, jak niema prawd absolutnych" — mówi Nietzsche. Niema żadnych „praw", złośliwych czy dobrotliwych, narzucających się społeczeństwom. Prawa społeczne — to uszeregowanie podobieństw czy jednakowości, pozwalających przewidzieć z dużemi możliwościami trafności, jaki może być wynik pewnych działań danych elementów w określonych warunkach. Gdyby istniały prawa naturalne, życie społeczne na ziemi byłoby podobne do życia przyrody. Przewidywanie przyszłości byłoby czynnością tak prostą jak dodawanie. Wszyscy ludzie staliby się fatalistami. Ale praw naturalnych niema. Uczą nas dzieje, że łady społeczne i ustroje polityczne ulegają przebudowom i kryzysom w miarę ewolucji warunków moralnego i materjalnego bytowania społeczeństw, ale nie regulują się drogą dyskusyj czy dobrowolnych ograniczeń interesów poszczególnych na rzecz ogółu. To się zdarza, ale to nie jest zasadą. Łady społeczne i ustroje polityczne narzucane są przez elity, zdolne do krytycznej analizy teraźniejszości, do jasnego spojrzenia w przyszłość, oraz do słusznej syntezy interesów indywidualnych ze zbiorowemi.

Jeśli elita rządząca interpretuje interes zbiorowości zbyt ciasno i zbyt egoistycznie — istniejący ład czy ustrój się wyjaławia i upada. Albo wegetuje wśród zobojętnia-łych na dobro ogólne poddanych lub obywateli, albo jest obalony drogą przewrotu, torującego panowanie nowym ludziom i nowym ideom. Nietylko ekskluzywizm i zachłanność elity może być powodem zniszczenia istniejącej równowagi. Jeśli grupa ta jest słaba (bo skłócona lub duchem uboga), jeśli jest miękka (bo w charaktery nie obfi-