page0089

79

jące na drodze przeszkody są głównie natury psychologicznej, pochodzą ztąd, że badania istoty wzruszeń niezbyt daleko są posunięte. Znamy dość dobrze warunki fizyczne tych stanów, obficie też opisywano ich skutki psychiczne i socjalne, ale bardzo mało wiemy o tern, co odróżnia wzruszenie od myśli.

Dwie główne opinie dadzą się bronić w obecnym stanie naszych wiadomości o psychologii uczuć. Gdy wniknąć chcemy w ich ostatnią wnętrzną istotę, mamy do wyboru dwie sprzeczne teorye.

Pierwsza, tradycyjna, zasadza się na tern, by we wzruszeniu wiedzieć zjawisko swoiste — jest to bardzo proste i nie ma tu nic więcej do nadmienienia.

Druga nosi miano teoryi intelektualistycznej; zasadza się ona na zniesieniu cech stanów uczuciowych; uważa je za formy pochodne, za szczególnego rodzaju poznanie; miałyby one być tylko ^poznaniem zamglonem« Ta intelektualistyczna teza nie jest świeżej daty; znajdujemy ją już u Herbarta, który zresztą nadał jej specyalną formę, wprowadzając grę wyobraźni do wytwarzania się uczuć. Ten szczególny punkt nie jest ważny zresztą. Teorya intelektualistyczna jest rozleglejsza niż Herbartyzm; istnieje ona w każdej doktrynie, w której znosi się charakterystyczną różnicę między myślą a uczuciem, i gdzie sprowadza się uczucie do myśli. Najwyraźniejszy sposób takiego sprowadzania zasadza się na tern, by w uczuciu wi-

http://rcin.org.pl