Magazyn6901

195

FIUME (RIJEKA)

cześnie element słowiański na korzyść włoskiego. F. otrzymało bezpośrednie połączenie kolejowe z Budapesztem (przez Karlo-vac, Zagrzeb, Kaposvar), nadto założono akademję morską i wielkie towarzystwo okrętowe, ale mimo to wszystko element chorwacki nie dał wyprzeć się z miasta, a zyskiwał wpływ nie węgierski, lecz tylko ire-dentystyczny włoski. Polityka chorwacka zmierzała stale do przywrócenia pełnej zależności F. od Chorwacji; powiat F. wybierał posłów Chorwatów i w tern to mieście miała miejsce w 1905 r. konferencja posłów chorwackich z Chorwacji-Slawonji, Dalmacji i Istrji, która uchwaliła pamiętną rezolucję o wspomaganiu opozycji węgierskiej („Rijećka rezolucija“)- Spis ludności 1910 r. wykazał w F. z okręgiem 15 tys. Słowian na 50 tys. ogółu ludności (31%). Z końcem 1918 r. miasto zostało chwilowo złączone z Chorwacją: 30. X. t. r. delegaci Rady Narodowej z Zagrzebia przejęli władzę od gubernatora węgierskiego, ale rządy jugosłowiańskie przetrwały tam tylko do 17. XI., gdyż oddziały serbskie, okupujące miasto, zostały na żądanie sojuszników wycofane i zastąpione przez wojska międzysojusznicze, w czem także i włoskie.

2. Prowizorjum 1918—1924 r. Włochy pierwotnie nie zmierzały do posiadania portu F. Traktat londyński z 26. IV. 1915 r., zawierający warunki wystąpienia Włoch przeciw Austro-Węgrom, wyraźnie mówi (aneks do art. 5), że F. przypadnie przyszłemu państwu chorwackiemu. Najnowsze publikacje tajnych aktów dyplomatycznych z tego czasu wykazują, że w Rzymie myślano wówczas o utrzymaniu łączności państwowej Węgier z Chorwacją i chciano pozostawić F., jako główny port Chorwacji, a tem samem Węgier. Nie leżało natomiast w planach włoskich oddanie F. zjednoczonej Jugosławji. To też po zerwaniu związku między Zagrzebiem a Budapesztem, Włosi rozciągnęli swe plany aneksyjne i na F. Po usunięciu władz państwa S. H. S. z F., Rada Narodowa Włochów tamtejszych oświadczyła się za połączeniem miasta z Włochami; przeprowadzony w grudniu t. r. spis ludności wykazał n tys. Słowian (23%). Manifestacje nacjonaiizmu włoskiego na rzecz aneksj i F. przybierały na sile, gdy zaś Rada Najwyższa postanowiła wprowadzić do miasta policję anglo-amery-kańską, nastąpił zamach stanu 12. IX. 1919 r., pod wodzą d’Annunzia, który ogłosił aneksję miasta do Włoch. Na Konferencji Pokojowej od początku toczyły się zażarte spory dyplomatyczne w sprawie wschodnich wybrzeży Adrjatyku. Wiochy twierdziły, że nie mogą opuścić włoskiej ludności F., a Jugosławja żądała miasta tego dla siebie, podnosząc interesa gospodarcze jego zaplecza i obiecując najszerszy samorząd kulturalny Włochom fiumańskim. Wilson ostro podkreślał prawa Jugosławji do F. Gabinety: londyński, paryski i waszyngtoński zaproponowały (9. XII. 1919 r.) utworzenie z F. i okolicy państwa buforowego, co chwilowo przyjęły Włochy, z żądaniem zabezpieczenia praw tamtejszej swej ludności, natomiast odrzuciła Jugosławja. Lloyd George i Clemenceau przyjęli projekt „Wolnego Państwa F.“ z gwarancjami dla „italianita“ miasta i usiłowali narzucić to Jugosławji, z zapewnieniem gwarancji Ligi Narodów dla interesów gospodarczych zaplecza jugosłowiańskiego F. Jugosławja wówczas projekt ten przyjęła, by tylko szybciej osiągnąć ustąpienie Włochów z okupowanych przez nich wybrzeży 1 wysp dalmackich. Włochy osiągnęły zgodę sojuszników na to, że nowe państewko buforowe będzie od strony płd.-zach. graniczyć z włoską Istrją. Traktat włosko-jugosło-wiański podpisany w Rapallo, 12. XI. 1920 r., w art. 4 stwierdza, że obaj kontrahenci uznają „piełną wolność i niezawisłość Państwa Fiume i zobowiązują się przestrzegać tego in perp>etuo“. Obszar nowego państewka objął dawne Corpus separatum oraz sąsiednie okręgi Istrji, dochodząc w ten sposób do terytorjum włoskiego. Z tekstu traktatu wynikało, że przedmieście F., oddzielone od niej rzeczką Fiumarą-Rijecziną, p>ort Baros — obecny Suszak, przypadnie Jugosławji. „Arditi“ d’Annunzia wzburzyli się przeciw układowi i stawili zbrojny opór wojskom włoskim (21—29. XII. 1920 r.). Chwilowo, px> ich piokonaniu, doszło do utworzenia prowizorycznego rządu Wolnego Państwa, które nominalnie przetrwało aż do r. 1924. Walki wewnętrzne między autonomistami a aneksjonistami uniemożliwiły faktyczną organizację państewka. Wkońcu, 27. I. 1924 r., podpisano w Rzymie nowy układ włosko-jugosłowiański, w którym obie strony stwierdziły „absolutną niemożność“ wykonania traktatu rapall-skiego w sprawie F., wobec czego rząd włoski verbis expressis przyznał Jugosławji Baros (Suszak, art. 1), Jugosławja nato-

13*