Magazyn6801

194

FISKUS — FIUME (RIJEKA)

t. zw. kaduki — „successio fisci“, z zasadą „fiscus ultimus po szlachcie successor"), dawne depozyty i in.; tu wspomnieć też należy o konfiskatach.

5. Zastępstwo fiskusa. Wyraz f. i pochodny przymiotnik „fiskalny" (= skarbowy) stał się podstawą nazwy, jaką w rozmaitym czasie nosiły odrębne organa państwowe, ustanowione dla strzeżenia majątkowych interesów państwa (panującego); organom tym powierzano zresztą niejednokrotnie także obronę niemajątkowych publicznych interesów państwa i panującego, zwłaszcza, jeśli obrona polegać miała na zastępstwie w postępowaniu sądowem.

Już w absolutnem Cesarstwie Rzym-skiem spotykamy się z urzędnikami zwanymi „advocati fisci" (zabronione im było pod karą prowadzenie spraw przeciwko f. nawet po złożeniu urzędu).

W dawnej Rzeszy W iemieckiej i w krajach austrjackich wymienione wyżej funkcje rzecznictwa prawnego pełnili już od początku XV wieku, szczególnie przed sądami najwyższemi, „fiskalowie", „prokuratoro-wie fiskalni" i „adwokaci fiskalni". W Austrji zadanie to przypadło następnie ustanowionym pod koniec XVIII w. „Urzędom Fiskalnym", nazywanym czasami wprost „fiskusem" (por. np. dekret nadw. z dn. 3. I. 1797 r. Zb. ust. sąd. Nr. 331 — a także §§ 97 i 1472 austr. kod. cyw. z 1811 r.), a przemianowanym przy późniejszej organizacji na „Prokuratorję Skarbu".

W Polsce przedrozbiorowej Instygator Królewski (zwany też koronnym, a pod koniec istnienia Rzeczypospolitej narodowym), osobny dla Korony i dla W. Ks. Litewskiego, występujący najpóźniej w drugiej połowie XVI w., sprawuje (obok kompetencji w sprawach karnych) funkcję rzecznika interesu Króla i Państwa w sprawach skarbowych, głównie przed Sądami najwyższej kategorji (Sądem Nadwornym, Trybunałami: Głównym i Skarbowym i Sądem Sejmowym) i jako taki nazywany jest także „prokurator fisci".

W b. Królestwie Polskiem zastępstwo Skarbu Państwa powierzone zostało osobnej magistraturze, powołanej do życia postanowieniem królewskiem z dn. 29. IX. — 11. X. 1816 r. pod nazwą „Prokuratorji Generalnej", a przemianowanej w 1843 r. na „Prokuratorję w Królestwie Polskiem"; — magistratura ta przetrwała do czasów wielkiej wojny.

We wskrzeszonem Państwie Polskiem miejsce owej Prokuratorji w Królestwie Polskiem oraz Prokuratorji Skarbu, istniejącej z czasów austrjackich na ziemiach b. zaboru austrjackiego, zajęła od roku 1919 Prokuratorja Generalna Rzeczypospolitej Polskiej, jako organ powołany na obszarze całego państwa do obrony praw i interesów państwa w postępowaniu przed sądami (czasami także przed innemi władzami) oraz do udzielania władzom państwowym pomocy prawnej w formie opinji i porad prawnych i współdziałania w sporządzaniu aktów prawnych.

Literatura: Babińmki: Trybunał Skarbowy Radomsk i. Warszawa 1923. — Berthelemy: Traiti łlementaire de droit administratif. Paris 1923. — Bitłer: Fiskus. Handwórterbuch der preuss. Venvaltung„ 1911. -— Czychlarz: Lehrbuch der Institutionen des rOm. Rechles. 1914. — Dąbkotoaki: Prawo prywatne polskie. Lwów 1911. — Fleichmanm Fiskus. Wórterbuch des deuischen Staats- und Vcrwaltungsrechies. 1911. — Kutrzeba: Historja ustroju Polski w zarysie — tom 1. Lwów i Warszawa 1925. — Makarewicz: Instygator w daumem prawie polskiem. Lwów 1921. — Mayer: Deutsches Verwaltungsrecht. 1924. — Miechler Utbrich: Fiskus. Oesterr. Staats wórterbuch. 1906.— Mommaen Abriss des róm. Staatsrechtes. Lipsk 1907. — Schlegelberger: Fiskus. Rechtsvergleichendes Handwórterbuch fdr das Zivil-und Handelarecht des In- und Auslandes. 1931. — Schróder Lehrbuch der deutschen Rechtsge^chichte. 1923.— Stier-Solmo: Elater: Fiskus. Handwórterbuch d. Rechtswtssenschaft. 1927.

Stanisław Hilłbricht.

Fiume (Rijekr).

i. Rządy Austro-Węgier. 2. Prowizorjum 1918—1924. 3. Fiume we Włoszech.

1. Rządy Austro-Węgier. Miasto portowe Rijeka, leżące na płn. krańcu Przymorza Chorwackiego, u jego zetknięcia się z Istrją, było w ciągu stuleci głównym portem Chorwacji i za nią leżących Węgier. Politycznie miasto to dzieliło losy Przymorza, będąc od 1779 r. wolnym portem. Węgry stale uważały je jednak za coś odrębnego od Chorwacji, „Separatum Corpus Sacrae Regni Hungariae Coronae", i starały się rozciągnąć nad portem swą władzę bezpośrednią. Po ugodzie z Austrją 1867 r. ta polityka węgierska znalazła pełne zastosowanie, mimo pewnego uznania praw chorwackich w ugodzie chorwacko-węgierskiej 1868 r. (§ 66 tej ugody, uznany przez Chorwatów za sfałszowany, przewidywał dodatkowy układ chorwacko-węgierski w sprawie F., ale do zawarcia takiego układu nigdy nie doszło). Węgrzy rozpoczęli rozbudowę portu F. na wielką skalę, aby uniezależnić się od austrjackiego Triestu, wypierając jedno-