Magazyn6601

192

FISKUS

majątkowym, a także odpowiedzialnej ma-terjalnie za szkody, wyrządzone poddanym przez akty władzy państwowej; tak np. państwo, jako podmiot praw zwierzchniczych, wywłaszcza poddanych z mienia, potrzebnego dla celów publicznych, jednocześnie zaś nakazuje f., jako podmiotowi majątkowemu, by wypłacił wywłaszczonemu stosowne wynagrodzenie. Co więcej, państwo może w stosunku do fiskusa wykonywać akty władcze podobnie, jak wobec poddanych, np. nakładać nań podatki, wywłaszczać go z majątku i t. d.; f. podlega prawu prywatnemu i jurysdykcji sądów ogólnych.

Ten pojęciowy dualizm: państwo, jako podmiot władzy, i fiskus, jako prywatnoprawny podmiot majątku, miał doniosłe znaczenie w systemie państwa absolutnego; umożliwiał on poddanym dochodzenie (przeciwko f.) na drodze sądowej odszkodowania za naruszenia ich praw przez nieograniczoną w zasadzie i nieodpowiedzialną władzę państwową.

W państwie nowożytnem, na prawie opartem, przedstawiona wyżej koncepcja straciła rację bytu i może być obecnie uważana jako ostatecznie zarzucona. Wedle obecnej nauki państwo jest tworem jednolitym; niema f., jako podmiotu odrębnego od państwa, f. to owszem samo państwo w swej działalności majątkowej, innemi słowy: państwo, jako podmiot praw i obowiązków majątkowych.

Pojęcie fiskusa w powyższem znaczeniu wytworzyło się przedewszystkiem w prawie niemieckiem i niemieckiej nauce prawa; one też posługują się terminem „fiskus" (por. np. § i i n. ■— części II rozdz. 14 powsz. prawa kraj. prusk. z 1794 r., §§ 45—47, 89, 928, 981, 1936 i n. niem. kodeksu cyw. z 1896 r. oraz §§ H74 i 1472 austr. kodeksu cyw. z 1811 r.); pojęcie to istnieje jednak i w innych systemach prawnych kontynentalnych. Nie jest ono natomiast znane prawu anglo-saskiemu; w Anglji miejsce jego zajmuje pojęcie korony względnie króla, jako osoby prawnej (Corporation sole).

Wyraz „fiscus", „fiscus regius" na oznaczenie skarbu publicznego nie był też obcy dawnemu prawu polskiemu; spotykamy się z nim (naprzemian z nazwami łacińskiemi Thesaurus, Thesaurus Regni oraz polską: skarb) w konstytucjach sejmowych (por. np. Vol. Leg. II. fol. 728, 923, 1209), uchwałach sejmikowych i w praktyce Trybunałów:

Głównego 1 Skarbowego (Radomskiego); natomiast prawo polskie porozbiorowe terminu tego nie używa; początkowo posługiwało się ono oznaczeniem „Skarb Narodo-wy“ (por. postanowienie Król. z dn. 30. IX. — n. X. 1816 r. Dz. Pr. Kr. P. tom 2, str. 116 o utworzeniu Prokuratorji Generalnej), później „Skarb Królestwa Polskiego"; współczesne prawo polskie używa terminu „Skarb Państwa".

2. Znaczenie prawne pojęcia fiskusa. Prawna doniosłość pojęcia f. polega na tem, że państwo jako f. podlega w zasadzie, narów-ni z jednostką prawu powszechnemu, ma-terjalnemu i formalnemu, i poddane jest jurysdykcji własnych sądów (zasada: fiscus utitur jurę privatorum). Odnosi się to przedewszystkiem do ogółu przypadków, w których państwo w równym rzędzie z osobą prywatną bierze udział w obrocie prawnym, opartym na prawie prywatnem. Za ciasnem jednak byłoby określenie f., jako państwa w dziedzinie stosunków prywatnoprawnych. Państwo bowiem, jako właściciel majątku, jest niejednokrotnie narówni z jednostką podmiotem praw i obowiązków natury także publicznej (np. może być członkiem spółki wodnej, bywa pociągane do podatków i innych ciężarów publicznych i t. p.), a majątek państwowy, ze względu na który mówi się o f., pochodzi nietylko z aktów nabywczych, przewidzianych w prawie prywatnem, ale i z aktów władczych państwa, unormowanych prawem publicz-nem (nakładanie podatków, grzywien i t. p.).

Pojęcie f. (Skarbu Państwa) nie ma wszakże wszędzie tego samego zasięgu; niewszędzie bowiem w jednaki sposób przeprowadzona jest granica między dziedziną, w której państwo występuje jako dzierży-ciel władzy zwierzchniej (imperium), a tą, w której działa ono w charakterze podmiotu gospodarczego (dominium); niewszędzie też zrealizowana jest w jednakiej mierze zasada poddania państwa w zakresie gospodarczym prawu ogólnie obowiązującemu. Decydują o tem: ustawodawstwo każdego państwa, jego urządzenia prawne i tradycje prawne; inaczej np. rozwiązuje te zagadnienia w wyniku swego historycznego rozwoju prawo niemieckie, a inaczej prawo francuskie; w szczególności w prawie francuskiem podstawowa zasada podziału władz i inne przyczyny historyczne złożyły się na to, że poddanie państwa w dziedzinie stosunków majątkowych mocy ustaw ogólnych urzeczy-