Magazyn6c701

633

nasiona (2,5 milj. zl); w przywozie zaś tłuszcze (6 milj. zł), surówka i żelastwo (po 5,5 milj. zl), szmaty (3,7 milj. zł), cyna (3 milj. zł) oraz chemikalja i farby (2,2 milj. zl).

Handlowi służy wielka flota własna (blisko 3 milj. R. T. B.). Kraj jest najbogatszy w świecie w śródlądowe drogi wodne (3600 km kanałów i 1 600 km rzek), dobrze utrzymane i w dużej mierze dostępne dla statków morskich. Drogi wodne odgrywają większą rolę w ruchu towarowym niżeli koleje, których długość wynosi 3 500 km (ponadto liczne kolejki i tramwaje międzymiastowe). Sieć kolejową elektryfi-kuje się. — Pierwszym portem kraju jest Rotterdam (18 milj. R. T. N. na wyjściu), złączony z morzem oddzielnym kanałem (min. głęb. 10 m). Po nim kroczy Amsterdam. połączony z morzem kanałem biegnącym na zachód (o głębokości 8,5) do ljmuniden na wybrzeżu. Ponadto Amsterdam jest połączony wielkim kanałem z Lekiem i Waalem (ramię Renu). Wszystkie większe miasta, wyjąwszy Hagę, są portami, lecz w różnej mierze dostępnemi dla siatków morskich. Wśród śródlądowych od dalonych portów wyróżnia się Arnhem, stanowiący ośrodek dla handlu biedniejszej H. w^hodniej z bogatą H. płd. i zach. Szosy (podobnie jak koleje biegnące często po groblach) są jakości drugorzędnej. Mimo to ruch samochodowy zwiększa się (w r. 1934 — 144000 pojazdów mechan., w czem ciężarowych 48 000) i próbuje konkurować z inną komunikacją.

Rybołówstwo — morskie, przybrzeżne i śródlądowe, jest wysoko postawione, dostarczając rocznie ok. 200 000 tonn ryb, z czego 40% stanowią śledzie.

Wysoki stopień życia gospodarczego zawdzięcza H.: 1) położeniu i 2) długoletniemu posiadaniu kolonij tropikalnych, bogatych w surowce i ludność (Hol. Indje Wsch. 1900000 km² i 50730000 mieszk., Gujana Hol. 174000 i 158000, Antylle Hol. 1000 i 75000).

Walenty Winid.

II. Historja i sprawy polityczne.

1. Dzieje Holandji do połowy X>I w. Niskie wybrzeża Morza Północni go, z których częściowo składa się królestwo Niderlandów, należały kolejno w pierwszych wiekach naszej ery do imperjum rzymskiego — do roku 400 — następnie do impe

HOLANDJA

rjum frankońskiego — do roku 900. Później — do roku 1500, a oficjalnie nawet do roku 1648 — Holandja stanowiła część cesarstwa niemieckiego, wysuwając się powoli z pod jego suwerenności ku własnej niezależności. Historja poszczególnych hrabstw, na które Holandja była wówczas podzielona, nie rćżni się niczem od historji innych państw z okresu średniowiecza; wykazuje ona szereg mniejszych lub większych walk i wojen wewnętrznych i zewnętrznych, których najznamienniejszym rezultatem była wielka niezależność miast w stosunku do władzy książęcej, głównie dzięki pomyślnemu rozwojowi handlu.

Miasta holenderskie a wśród nich Amsterdam, który od XV wieku zajął pierwsze miejsce, odegrały poważną rolę na Bałtyku.

Osłabienie cesarstwa niemieckiego i wstrząsy w XIII w. przyczyniły się jednocześnie do wzmocnienia władzy królewskiej we Francji i do rozszerzenia wpływów francuskich w Holandji, zwłaszcza odkąd na przełomie XiV i XV w. zawładnął nią dom burgundzki.

Fundament pod jedność polityczną pro-wincyj holenderskich położył Filip Dobry (1419—14Ó7), który dzięki swej polityce rozumnej współpracy rozciągnął swą władzę nietylko na południowe części Holandji, ale również na północne prowincje i Zelandję. W owych czasach Holami ja składała się z siedemnastu prowincyj. Najważniejszym czynem Filipa Dobi ego było zwołanie w r. 1463 zebrania Stanów Generalnych, które otrzymały, jak na ówczesne czasy, niezwykle doniosłe upoważnienia.

Cesarz Karol V (1515—1556), wychowany przez późniejszego papieża Adrja-na VI, pochodzącego z Utrechtu, rządził już wszystkiemi 17 prowincjami, dołączając do nich poza tern części wschodnie i północne dzisiejszej Holandji. Na sejmie Rzeszy w Augsburgu w r. 1548 uzyskał on dla nich zezwolenie na utworzenie z nich części autonomicznej swego państwa. Za roczną kontrybucję 20 000 florenów Karol V zapewnił prowincjom holenderskim opiekę, a tern samem uznał ich niezależność prawną. Po abdykacji Karola V Holandja dostaje się pod panowanie Filipa II wraz z innemi państwami, jak Hiszpanją, Włochami i kolonja-mi. W przeciwieństwie do swych poprzedników Filip widział w Holandji część integralną swego imperjum, ściśle uzależnioną I od Hiszpanji, i wciągnął ją pod swój ustrój