Magazyn6701

193

FISKUS

wistnione jest w stosunkowo ciasnych granicach; tak np. umowy o dostawy, zawierane przez władze państwowe, nie są uważane za umowy prywatne i wyjęte są z pod orzecznictwa sądów cywilnych (por. wprost przeciwną zasadę dla prawa pruskiego już w §§ 81 i 82 rozdz. 14 cz. II powsz. prawa kraj. prusk., następnie w § 4 ust. z 1877 wprowadzającej ust. post. cyw.), a podobnie odrębne zasady materjalne i formalne rządzą zagadnieniem odpowiedzialności państwa za szkody.

B. Jednolitość fiskusa. F., jako państwo w stosunkach majątkowych — jest z istoty swej jednolity; poszczególne działy zarządu skarbowego, państwowe zakłady, fundusze, kasy (stationes fisci) nie mają samoistnego bytu prawnego, są tylko częściami majątku, względnie organami, Skarbu Państwa; przeciwieństwem tego jest teorja pluralności, upatrująca w owych „stationes fisci“ osobne podmioty prawne; teorja ta, panująca w Niemczech na tle pruskiego prawa krajowego (por. Koch: Allg. Landrecht 1886 tom II str. 448), a nieobca jeszcze praktyce przedwojennego prawa rosyjskiego (por. orz. S. N. Nr. 113, zb. orzeczeń Izby I. za rok 1921) jest obecnie w nauce prawie jednomyślnie odrzucona.

Wyjątkami od zasady jednolitości fiskusa są masy majątkowe, wydzielone z ogólnego majątku skarbowego w osobne państwowe przedsiębiorstwa, zakłady, fundusze i t. p. i wyposażone przez pozytywny przepis prawa we własną — od Skarbu Państwa odrębną — osobowość prawną; przypadki takiego wyodrębniania stały się szczególnie liczne w epoce powojennej, w związku z rozszerzeniem działalności państwa na dziedziny gospodarcze, pozostawione dotąd inicjatywie prywatnej.

Nie jest natomiast wyjątkiem od tej zasady państwo związkowe, w którem obok fiskusa ogólno-państwowego istnieje odrębne pojęcie skarbu każdego z państw zrzeszonych (np. niemiecki Reichsfiskus i pruski fiskus). Także w związkach państw (unjach) zasadą jest odrębna osobowość skarbu każdego z połączonych państw, co nie wyklucza istnienia w poszczególnych przypadkach osobnego (wspólnego) f. (np. w b. monarchji austrjacko-węgierskiej istniały osobne f.: austrjacki i węgierski; istnienie wspólnego skarbu austrjacko-węgier-skiego było w nauce sporne). W Polsce przedrozbiorowej wzajemny stosunek obu złączonych unją lubelską państw (Korony i W Księstwa Litewskiego) opierał się w dziedzinie skarbowości aż do czasu konstytucji z dn. 3. V. 1791 r. na zasadzie odrębności skarbu „Obojga Narodów¹¹ (Skarb Koronny — Skarb W. Księstwa Litewskiego). W Królestwie Kongresowem Skarb Królestwa był odróżniany od Skarbu Cesarstwa (Imperjum) rosyjskiego (por. np. postanowienie namiestnika z dn. 10. V. 1817 r. Zb. przep. adm. Wydz. Sprawiedl. tom. 14, str. 161).

W ustawodawstwach, znających pojęcie samorządu terytorjalnego, uznana jest nadto odrębność f. od majątku ciał samorządowych (prowincyj, powiatów, gmin, gromad); wskazać tu należy np. na uznaną ustawowo odrębność Skarbu Śląskiego.

4. Przywileje fiskusa. Zasada „fiscus uti-tur jurę privatorum“ nie jest bezwzględna; już prawo rzymskie wytworzyło szereg t. zw. privilegia fisci, które w szerszym lub ciaśniejszym rozmiarze przeszły do większości nowożytnych systemów prawnych, dając państwu w niektórych kierunkach stanowisko prawne korzystniejsze, aniżeli innym podmiotom prawnym.

Należą tu głównie: zabezpieczenie wierzytelności skarbu na majątku dłużników („Fiscus semper habet jus pignoris¹¹) i pierwszeństwo skarbu w zaspokojeniu tych wierzytelności w drodze egzekucji z majątku dłużników (ustawowe prawa zastawu, hipoteki prawne, przywileje); uprzywilejowanie należności skarbowych przy rozdziale masy upadłościowej; dłuższy od zwyczajnego czasokres przedawnienia praw f.; ogólne zwolnienie od obowiązku składania kaucji lub rękojmi i ograniczenie dopuszczalności egzekucji przeciw skarbowi („fiscus semper solvendo est¹¹), wykluczenie potrącenia między długami i wierzytelnościami istniejącemi w stosunku do dwu różnych „stationes fisci", uprzywilejowany, rzeczowo lub miejscowo, sąd dla spraw fiskalnych i t. p.

Nowoczesne prawo zdradza tendencję ograniczania tych przywilejów.

Uznaną z dawien dawna prerogatywą f„ uzasadnioną w zwierzchnictwie państwo-wem, jest prawo objęcia na własność mienia bezpańskiego i tych przedmiotów, znajdujących się w przechowaniu państwa, po które właściciel w czasokresie ustawą przepisanym nie zgłosił się; należą tu spadki bezdziedziczne (w dawnem prawie polskiem

13

Encyklopedia nauk politycznych.