Magazyn6
1301

109

KAUCZUK — KAUKAZ

cena k. podniosła się już w roku zawarcia porozumienia ponad S°% i utrzymuje nadal stałą tendencję zwyżkową.

4.    Kauczuk syntetyczny. Ważność roli jaką k. jako surowiec odgrywa w światowej gospodarce przetwórczej, przy niesłychanie niedogodnym dla licznego grona poważnie zainteresowanych tym surowcem państw, zarówno z punktu widzenia ekonomicznego jak i politycznego, rozdziale centrów jego produkcji, wyłoniła ważkie zagadnienie stworzenia substancji syntetycznej o identycznych z k. naturalnym właściwościach. Próby nad jej stworzeniem już w początkach obecnego stulecia prowadzili chemicy Stanów Zjednoczonych w momencie, gdy wzrastającego popytu na k. ze strony tego kraju nie była w stanie zaspokoić ówczesna produkcja „dzika". Zmiana sytuacji wywołana napływem k. plantacyjnego problem ten, w znacznej mierze już zrealizowany, usunęła na plan dalszy. Zaktualizowała go dopiero Wojna Światowa, w większym zaś jeszcze stopniu współczesna nam dążność państw do samowystarczalności gospodarczej. Obecnie też k. syntetyczny, nie ustępujący prawie zupełnie swemu wzorowi naturalnemu, jest już rzeczywistością. Nie jest on jednak jeszcze produkowany w większych ilościach ze względu na to, że jego wyrób kalkuluje się znacznie drożej niż sprowadzenie surowca naturalnego. Z państw wytwarzających go wymienić należy przede-wszystkiem Stany Zjednoczone, Niemcy i Rosję Sowiecką. Jest on wytwarzany również w Polsce. Osłaniane tajemnicą metody jego wytwarzania są różne, przyczem jako surowce wchodzą tu w grę węgiel, spirytus i nafta.

5.    Gutaperka i balata. Do tej samej grupy surowców, choć już nie o takiem znaczeniu jak k., należą jeszcze gutaperka i balata. Pierwsza z nich stanowi główny składnik soku mlecznego drzew Palagium gutta, P. borneesse, P. treubii i Payena Leerii, rosnących w gorąco-wilgotnych lasach półwyspu Malajskiego i wysp Sundajskich, głównie Sumatry i Borneo. Naturalne zespoły drzew gutaperkowych, dziś już w następstwie rabunkowej ich eksploatacji (podczas której drzewo ścinano), prawie że nie istnieją, a dostarczany produkt pochodzi z plantacyj prowadzonych na Sumatrze i Jawie. Gutaperka odznacza się dużą odpornością na czynniki chemiczne i bywa używana głównie do wyrobu instrumentów lekarskich oraz izolacyj podziemnych i pod morskich przewodów elektrycznych.

Balata występuje w soku mlecznym drzewa Mitnusops balata, rosnącego głównie w Gujanie i Wenezueli, a także na Jamajce i na Trynidadzie. Balata służy najczęściej do wyrobu pasów transmisyjnych i podeszew.

Włodzimierz Kowalski.

Kaukaz.

I. Geografja i stosunki gospodarcze. II. Historja i sprawy polityczne. i. Uwagi wstępne. Kaukaz Północny. 3. Azerbejdżan 4. Gruzja. 5. Armenja.

I. Geografja i stosunki gospodarcze.

K., pasmo górskie, o długości 1 200 km, obejmuje 160 tysięcy km² powierzchni, leżąc między morzami Kaspijskiem i Czar-nem. Jako całość geograficzna razem z przedmurzem i z górami Armenji tworzy Północno-kaukaski kraj 169 700 km² pow. i 3923000 mieszk. (1933), oraz Zakaukaską Soc. Sow. Feder. Republikę 185 600 km² i 7 iii 000 mieszk. — razem 355000 km² i 11 miljonów mieszkańców, z których 14% mieszka w 6 wielkich miastach ponad ioo tys. mieszkańców. — W Alpach na podobnym obszarze przebywa przeszło 3 razy tyle ludzi (około 34 miljonów).

Miastami przeszło 100-tysięcznemi K. są (*935)^: Baku 670 tys., Tyflis 426 tys., Kra-snodar 185 tys., Groźny 165 tys., Eriwań 132 tys., Ordżonikidze (Władykaukaz) 112 tys.

Orograficznie K. dzieli się na 3 części; slupami granicznemi są potężne szczyty El-brus (5 623 m) i Kazbek (5 034 m) — rzadkie przykłady wulkanów, nasadzonych na samym grzbiecie pasma. W Alpach pon-tyjsko-abchazyjskich i w K. środkowym wszystkie grupy górskie ponad 4000 m (prócz Elbrusa i Kazbeka) wznoszą się na trzonie granitowym i tworzą podwójny szereg szczytów — północny i południowy, oddzielone od siebie nieckami firnów oraz lodowcami. Ale lodowce (wszystkie — typu dolinowego) są mniejsze niż w Alpach; największy ma 64 km². Na wschód od Kazbeku jest wielkie obniżenie grzbietu, przełęcz Krzyżowa (2 379 m) i szczelina Darialu, którędy prowadzi droga wojskowa Władykaukaz—Tyflis, jedyne połączenie drogowe między północną a południową stroną K. Tu zaczyna się K. wschodni, zbudowany