Magazyn60601

502

LAUDERDALE JAMES MAITLAND, EARL OF — LAW JOHN

wiele innych problemów: teorji wartości, produkcji, oraz polityce bankowej, uwzględniając ogólnie teorję pieniądza. L. nie traktuje wartości, jako wielkości absolutnej, jest to wielkość relatywna; przyczynę posiadania wartości przez dobro wyjaśnia w następujący sposób: „Za wartościową jest ogólnie uważana każda rzecz, która poza posiadaniem właściwości, które czynią ją przedmiotem pożądania ludzi, znajduje się w ilości ograniczonej Zrywa z poglądem, by jakaś rzecz posiadała „stałą, wewnętrzną" wartość. To też jeśli chodzi o materjał monetarny, należy porzucić myśl, by można było znaleźć dobro, któreby było niezmiennym miernikiem wartości; wystarczy, jeśli znajdziemy dla celów monetarnych taki materjał, którego wartość ulega możliwie najmniejszym zmianom. Za takie dobro uważa kruszce szlachetne. L. występuje ostro przeciwko smithowskiemu poglądowi, że praca może być miernikiem wartości. Zdaniem L. podlega ona ciągłym zmianom wartości. Przy omawianiu zmian wartości L. rozważa elastyczność popytu, jako też wpływ zmian ceny określonego dobra na sumy pieniężne, przeznaczone przez ludzi na zakup tego dobra, jak również innych dóbr, oraz wynikające stąd zmiany cen innych dóbr.

L. wysunął jako równorzędne czynniki produkcji pracę, kapitał i ziemię. Żaden z tych czynników nie ma większego znaczenia i większej roli od pozostałych nie odgrywa. L. ostro występuje przeciwko dokonanemu przez Smitha podziałowi pracy na produkcyjną i nieprodukcyjną. Potępia nadmierne gromadzenie kapitałów (czyli oszczędzanie), ilość kapitałów musi pozostawać w pewnym stosunku do ilości pozostałych czynników produkcji. Tylko do tych granic oszczędzanie jest uzasadnione.

Wśród innych zagadnień, poruszonych przez L., należy zwrócić uwagę na przedstawienie i rozróżnienie między bogactwem „publicznem" a bogactwem „indywidual-nem“, wyprowadzenie dochodu, jaki kapitał przynosi, z faktu, że kapitał może zastępować pracę, przy pomocy której produkuje się dobra, wystąpienie przeciwko amortyzowaniu długu państwowego, które przeciwdziała tworzeniu bogactwa.

Wreszcie należy podkreślić udział L. w dyskusji na temat deprecjacji not Banku Angielskiego w okresie wojen napoleońskich. Odrzuca on ogólnie wówczas głoszo-ny pogląd, że złoto i srebro podniosło się w cenie, skąd wynikła różnica między ceną not a ceną kruszców szlachetnych. Zdaniem L. nadmierna emisja Banku Angielskiego spowodowała deprecjację not. L. wypowiada się za utrzymaniem systemu kruszcowego, pieniądz bowiem może być wykonywany jedynie z wartościowego materjału, nieznacznie zmieniającego swą wartość. Analiza problemu tego zarówno z punktu widzenia teoretycznego jako też historycznego jest niezwykle wnikliwa i głęboka.

Literatura:    Bollandrr Jacob U.: Lauderdale, Eight Earl of

James Maitland (1758—1839). „Encyclopaedia of the Social Sciences", ml. 9. Meto York 1935. — MeitseU Lauderdale, James Maitland. „HanduiOHerbuch der Staatswsssenschaften". Jena 1925.

Józef Świdrowski.

Law John.

L. urodził się 21. IV. 1671 r. w Szkocji. Około r. 1691 wyjechał do Londynu. Po zabiciu w pojedynku Wilsona (1694) celem uniknięcia kary śmierci ucieka do Holandji (^lÓ95). Piowadzone podówczas w Anglji ożywione dyskusje nad projektami założenia banku i emisji pieniądza papierowego już w Londynie zainteresowały L., który studjował te zagadnienia dalej, poznając organizację i działalność Banku Amsterdamskiego, a później banków we Włoszech.

Po raz pierwszy L. wyraził swe myśli na temat banków w rozprawie „Money and Trade Considered, with a Proposal for Supplying the Nation with Money", Edin-burgh 1705, proponując założenie banku w Szkocji. Parlament szkocki projekt L. odrzucił. Odtąd L. uparcie dąży do realizacji swych pomysłów bankowych. Wreszcie 2. V. 1716 r. otrzymał na 20 lat przywilej założenia w Paryżu banku prywatnego pod nazwą Banąue Generale. Bank emitował noty wymienialne na monety o określonej wadze i próbie. Kapitał w wysokości 6 miljonów Iiwrów został subskrybowany w ¹/₄ w gotówce, a w V* w pożyczkach państwowych. Bank rozwijał się pomyślnie, zdobywając coraz większe zaufanie. Pod koniec r. 17x8 objął swą działalnością całą Francję, noty bankowe były przekładane nad pieniądz kruszcowy. W końcu r. 1718 bank stał się własnością państwa („Banąue Royale"), jednocześnie zaczął wypuszczać noty, wymienialne na monetę obiegową.

L. poza zreformowaniem systemu monetarnego chciał przebudować ustrój gospodarczy Francji, realizując t. zw. „System".