Magazyn6 5001

946

MILL JAMES — MILL JOHN STUART

Ważniejsze prace M.: History of British India. London 1817, 2 wyd. 1872. — Ele-ments of political economy. London 1821, 2 wyd. 1846. — Analysis of the Phenomena of the human mind. London 1829.

Witold Trąmpczyński.

Mili John Stuart.

M. urodził się w Londynie 10. V. 1806. Ojciec jego — James Mili, historyk i filozof, kształcił syna niezwykle intensywnie od najwcześniejszego dzieciństwa. John obcował często z przyjaciółmi ojca, m. in. z Ri-cardem 1 Benthamem. W r. 1820 w czasie podróży do Francji został przedstawiony J. B. Say’owi i Saint-Simonowi. Pod wpływem filozofji Benthama założył w Londynie w r. 1823 „Towarzystwo utylitarystycz-ne“. W tym samym roku otrzymał posadę w Kompanji Wschodnio-Indyjskiej, w której pracował aż do przejścia na emeryturę w r. 1858. Obok pracy zawodowej M. poświęcał się w dalszym ciągu nauce, pisując często artykuły do czasopism: „Westminster Review“ i „Parliamentary History and Re-view“. W r. 1843 ukazał się „System logiki" — najważniejsze dzieło filozoficzne M. Uwydatniły się w nim zarówno wpływy z okresu wczesnej młodości, t. j. Benthama i Jamesa Milla, jak i późniejsze zetknięcie się z pozytywizmem Augusta Comte’a. W następnym roku wydał M. pierwsze swoje studja ekonomiczne, napisane znacznie wcześniej — w latach 1830—1831 — p. t. „Szkice na temat kilku nierozwiązanych zagadnień ekonomji politycznej". Od r. 1843 do 1848 pracuje nad „Zasadami ekonomji politycznej", które stanowią koronę całej jego twórczości naukowej. W r. 1865 M. wybrany został do Izby Gmin z okręgu Westminster. Na terenie parlamentarnym występował kilkakrotnie w obronie postulatów robotniczych i na rzecz równouprawnienia kobiet. Bronił również Irlandczyków, co zjednało mu wielu wrogów i pozbawiło mandatu w następnych wyborach. Ostatnie lata życia spędził we Francji — w Avignon, gdzie znajdował się grób jego żony. Tam też umarł 8. V. 1873 r.

M. położył wybitne zasługi w dziedzinie dwóch nauk: w ekonomice i w logice. Logika zawdzięcza mu systematyzację metod badania empirycznego i jedno z pierwszych opracowań metodologji nauk. Poglądy filozoficzne opierał na psychologji asocjacjoni-stycznej Benthama i Jamesa Milla, aczkolwiek zdawał sobie sprawę z jej braków. W etyce — również pod wpływem Benthama — był wyznawcą utylitaryzmu. Jako ekonomista, M. obok Smitha i Ricarda należy do najwybitniejszych przedstawicieli szkoły klasycznej i stanowi w jej rozwoju punkt kulminacyjny. Ekonomikę traktuje jako naukę teoretyczną, która nie zajmuje się obroną tych lub innych postulatów praktycznych czy moralnych, lecz bada wyłącznie związki, zachodzące między zjawiskami gospodarczemi. Uzasadnieniem teoretycznego charakteru ekonomiki jest według Milla przewaga pewnych motywów w go-spodarczem działaniu człowieka. Motywy te, które wyrażają się w „dążeniu do bogactwa" i w tern „że się woli większą korzyść od mniejszej", wyodrębnione i izolowane od innych, tworzą abstrakcyjną konstrukcję homo oeconomicus, służącą za narzędzie poznawcze. Drugą przesłanką, którą posługuje się w swem rozumowaniu, jest teza wolnej konkurencji, traktowana zgodnie z nowoczesnem ujęciem jako założenie metodologiczne, równocześnie jednak uważane za zasadniczy postulat polityczny. Na tych dwóch podstawach myślowych opiera się M., formułując prawa ekonomiczne. Rozróżnia wśród nich prawa naturalne

0    charakterze przyrodniczym i moralno-spo-łeczne. Pierwsze występują w produkcji

1    posiadają charakter stały oraz powszechny, jak wszystkie prawa przyrody. Drugie dotyczą rozdziału dochodu społecznego, który zależny jest od ustroju społecznego — związane są zatem z warunkami społecz-nemi i wraz z niemi ulegają zmianom. W produkcji wyodrębnia M. za Say’em 3 czynniki: dwa pierwotne, pracę i naturę, oraz trzeci pochodny — kapitał, stanowiący zaoszczędzony produkt poprzedniej pracy, skierowany do nowej produkcji. Rozróżnia kapitał stały i obiegowy, przeznaczony na płace robocze. W teorji wartości przeciwstawia wartość bieżącą i naturalną. Wartość bieżącą określa chwilowy stosunek popytu i podaży, natomiast o wartości naturalnej decydują koszta produkcji. Wartość przedmiotów, których ilość nie może być dowolnie powiększona, wyznaczona jest wyłącznie przez stosunek podaży do popytu. O wartości przedmiotów, których podaż może być zwiększona, stosunek ten decyduje tylko w krótkich okresach czasu, t. j.