Magazyn65101

PODBIEGUNOWE KRAJE

Lodowaty Północny), na którem też leży biegun ziemski po raz pierwszy zdobyty przez Peery’ego w 1909. Do lądów ark-tycznych należą najbardziej na północ wysunięte części Europy północno-wschodniej, Azji i Ameryki północnej tudzież na oceanie Lodowatym leżące wyspy: Gren-landja, archipelag północno-amerykański, archipelag Szpitzbergen, ziemia Franciszka Józefa, Nowa Ziemia, Ziemia Północna, Wyspy Nowosybirskie, Wyspa Wrangla, Jean Mayen i in. pomniejsze. Łączny obszar Arktydy wynosi: przy kryterjum klimatycznem 26 500 000 km^a, — bota-nicznem 27 400 000 km², — astronomicznem 21 100 000 km². Ocean Lodowaty do 8o° szer. geogr., a między 130°—150° dług. geogr. nawet do 70° szer. pokryty jest zwartym lodem, którym wypełnione jest całe wnętrze Grenlandji i niektórych najbardziej na północ wysuniętych wysp. Na innych lądach polarnych panuje tundra latem pokrywająca się skąpą zielenią porostów, mchów i krzewów karłowatych — będąca siedliskiem ptactwa przylotnego. Przedstawicielami fauny arktycznej są: z ssaków lądowych niedźwiedź, wilk i lis polarny, zając bielak, wół piżmowy, leming i ren, — z ssaków wodnych bądź wodno-lądowych — wieloryb, foka i mors. Liczba ludności Arktydy, opierającej swój koczowniczy byt na hodowli rena, myśliwstwie i rybołówstwie nie przekracza 70 000, z czego na ludy azjatyckie (Lapończyków, Samojedów, Tunguzów, Ostjaków, Jakutów, Czukczów, Karjaków i in.) przypada około 50 000, na amerykańskich zaś Eskimosów około 20 000 (Alaska 15000, Grenlandja 16000, Kanada i sąsiednie wyspy 6 000).

W przeciwieństwie do Arktydy Antarktyda stanowi rozległy ląd zwarty kształtem zbliżony do regularnego kola, wyszczerbionego jedynie dwiema zatokami oceanów: Wielkiego (m. Rossa) i Atlantyckiego (m. Wedella). Jest to wyżyna, wzniesiona do 3 000 m n. p. m., przecięta systemem górskim sięgającym 4 500 m wys. — w całości pokryta potężnym lądolodem, stromą ścianą obrywającą się ku morzu. Antarktyda jest zupełnie pozbawiona ssaków lądowych. Jest ona też zupełną anekumeną, człowieka bowiem goszczą jedynie sąsiednie wyspy wykorzystane na bazy wielorybnicze. Powierzchnia Antarktydy, uważanej za 6-tą część świata wraz z okolicznemi wyspami

Encyklopedja nauk politycznych

337

wynosi około 14 milj. km'. Biegun południowy został zdobyty w 1911 przez Amundsena — w kilka zaś miesięcy później przez Scotta, który w drodze powrotnej zginął wraz z towarzyszami.

Jeśli chodzi o rolę obszarów polarnych w gospodarce ludzkiej, to na czoło wybija się ich znaczenie jako terenów wiełorybni-czych, na północy zaś wogóle rybnych i futrzanych. Lądom polarnym nie brak jednak i bogactw mineralnych, wśród których na czoło wysuwa się węgiel na skalę przemysłową eksploatowany coprawda tylko na Spitz-bergenach (350 000 tonn rocznie) — w małych ilościach na Grenlandji, wyspie Jean Mayen i wyspie Baffina — obficie jednak występujący w zachodniej części archipelagu północno-amerykańskiego i na Antarktydzie, a także na Syberji. Na Syberji polarnej stwierdzono nadto złoża ołowiu, miedzi i złota, istnieją zaś możliwości występowania nafty i bitumów stałych (Nowa Ziemia, półwysep Tamir). Na Grenlandji eksploatuje się kryolit, minerał służący do produkcji aluminjum. Z oceanem Lodowatym Północnym wiąże się ponadto wielki problem komunikacyjny, dotąd jeszcze nierozwiązany, a mianowicie sprawa żeglugi z oceanu Atlantyckiego na Wielki ponad Eurazją. Nad zrealizowaniem owej drogi pracuje intensywnie Rosja sowiecka, dla której problem ten jest szczególnie ważki zarówno ze względów gospodarczych jak i strategicznych. Zadanie to powierzono specjalnej instytucji pod nazwą „Główny Zarząd Północnej Drogi Morskiej" (Głowno je Uprawienie Siewiernowo Morskowo Puti ).

Kwestja posiadania ziem polarnych, zarówno północnych jak i południowych była jeszcze po wojnie światowej zupełnie płynna. Ostateczne uregulowanie suwerenności nad ziemiami północnemi nastąpiło w 1925, kiedy to Kanada i Rosja narzuciły system sektorów dzieląc północną czaszę polarną na wycinki odgraniczone południkami stycz-nemi do skrajnych punktów arktycznych posiadłości kontynentalnych Rosji, Kanady, Stanów Zjednoczonych, Norwegji i Danji, tej ostatniej wyjątkowo przyznając suwerenność nad całą Grenlandją. Rozwiązanie to dotknęło interesy Norwegji, która dotąd była faktycznym panem oceanu Lodowatego od Grenlandji po morze Karskie. Zarówno jednak jej sprzeciw, jak i protest z powodu

22