NDIGCZAS0034762541

O góralach. 223

Oto daty, które poznać należy: Ilość ludności góralskiej, po dokładnem określeniu, którą za taką uważać można. Śmiertelność wogóle, śmiertelność wśród dzieci, stan chorób wenerycznych i gruźlicy, stan ostrych chorób zakaźnych (mimo korzystnego klimatu), ilość dzieci nieślubnych, matołków (od urodzenia), chorób umysłowych, zbrodni, analfabetów; ilość ziemi ornej, łąk, pastwisk, lasu, ilość zagród i domów, bydła rogatego, koni, owiec, świń, drobiu. Stan rolnictwa, przemysłu, rękodzieła i handlu. Statystyka mieszkaniowa i higjena (ile m⁸ na osobę, czystość chat i obejść, odżywianie, ilość spożytego w ostatnim roku alkoholu, wentylacja, czystość pościeli, bielizny, odzieży i t. p.).

Poznanie tych cyfr pouczyłoby o potrzebie wielu radykalnych zmian, począwszy od gospodarstwa rolnego wraz z racjonalnem mleczarstwem i serkarstwem, hodowlą lnu, konopi, malin, agrestu, porzeczek, truskawek, grzybów z wyrobem soków, powideł i t. p. Przemysł drzewny i kamieniarski, co najmniej dla potrzeb miejscowych i najbliższej okolicy, kasy Reifeisena, wprowadzenie specjalnego typu wózków motorowych, zamiast konnych dorożek z nieuchronnem zanieczyszczeniem ulic końskim nawozem, oto dalsze etapy kultury materjalnej, która dobrobyt zwiększy, a setki mężczyzn uchroni od demoralizacji i pijaństwa, złączonych ściśle z próżnictwem zawodu dorożkarskiego. Ograniczenie szynków do minimum, a zwłaszcza zniesienie ich w najbliższem sąsiedztwie postojów dorożkarzy, byłyby zasadniczemu postulatami w większych miejscowościach (Nowy Targ, Zakopane, Czarny Dunajec i t. p.).

Potrzeby umysłowe Górali są więcej, niż skromne. Należałoby ich w tym kierunku dopiero wychować i przyzwyczaić, wyzyskując w tym celu ich zamiłowanie do zabawy. Odpowiednio pomyślany i wykonany dom ludowy z saiami do gier i zabaw z herbaciarnią i restauracją mieściłby w sobie również czytelnię, bibljotekę, salkę dla ćwiczeń w śpiewie chóralnym i drugą dla prób teatru amatorskiego.

Osobne miejsce dla palących tytoń, z prostemi ekshaustorami dymu, nie byłoby zbytkiem, lecz koniecznym środkiem wychowawczym, oduczającym od niekulturalnego zwyczaju podkurzania niepalących wstrętnym nieraz dla nich dymem.

Opieka kobiet, mających nieraz dużo wolnego czasu, nad góralskiemi zaniedbanemi dziećmi, wycieczki kształcące urządzane dla Górali przez Towarzystwo Krajoznawcze, założenie i odpowiednie poprowadzenie hufca góralskiego z pouczeniami o istocie i celach państwowości, o korzyściach organizacji społecznej i ekonomicznej mogłyby sprostować cyniczne pojęcia Górali o polityce i patrjotyźmie, które oceniają najczęściej ze stanowiska