FizykaII18401

178

piszczałce Savarta. Piszczałka ta kryta ma kształt sześcianu i z a wiera wewnątrz ściankę, posuwainą hermetycznie i równole-gl e do ściany z otworem wargowym. Za pomocą niej można, objętość drgającego powietrza w rurce, a tem samem i wysokość tonu zmieniać w celu dochodzenia wspomnionego prawa Powietrze więc w piszczałkach jest ciałem, które wydaje dźwięki, a ściany rur nie powinny mieć żadnego wpływu na wysokość 'tonu, którego jakość czyli barwa dźwięku od natury ich mate-ryału zawisła. Dzieje się to dla tego, że drgania słupa powietrznego udzielają się wnet także stałym cząsteczKom ścian piszczałki, zatem ucho nie tylko drgania powietrza w rurkach, ale też razem i drgania tych ścian słyszy. Tak np. ton drewnianej piszczałki jest przytłumiony i miększy, niż piszczałki cynowej. Przy budowie organów uważa się na to, aby różnym rejestrom nadać różne barwy dźwięku. Wiadomo też, że tylko trochę naturę cyny, przeznaczonej na piszczałki organowó, lub drzewa do robienia podobnych rurek drewnianych przysposobionego zmienić potrzeba, aby całkiem zepsuć te narzędzia dęte. Lecz jeżeli ściany piszczałki nie są z tęgiego materyału, wtedy także wysokość tonu zmienia się z naturą jego i w ogóle ton zawsze jest niższy w rurkach, mających miękkie ściany, niż w rurkach z twardemi ścianami. Savart przekonał się, że rurki z pergami-nowemi lub tekturowerai ścianami wydają uiższe tony, niż rurki tych samych wymiarów z tęgiego materyału. Tony te stają się. tem uiższe, im bardziej pergamin lub papier przez zwilżenie zmięknie. Savart utrzymuje: a) że ton piszczałki jednostopowćj o kwadratowem poprzecznem przecięciu, mającem boki 9 linjo-we, zniża się o więcej niż oktawę, jeśli papierowe jej ściany, naciągnięte jak na ramy. coraz wiecćj odwilżano; b) że zniżenie tonu następuje w ten sposób tem łatwiej, im luótsza rurka, a w piszczałkach sześciennych nawet o więcej, niż dwie oktawy; nareszcie c), że tylko część ściany papierem lub pergaminem zastąpić potrzeba, aby się ton piszczałki obniżył.

Liskovius *) zauważał też, że ton piszczałki wargowej staje się niższym, skoro część drewnianych lub metalowych jej ścian zastąpi się pergaminem, i że to zniżenie jego postępuje wmia-

') Liskorius, Poggend. Aimal. T. 57.