page0335

331

The true intellectual system of Universe w obronie pierwiastka życiowego, zwanego: plastic naturę. Owe »natury plasty-czne« mają w organizmach działać zupełnie celowo, chociaż nie posiadają świadomości celów, dla których pracują; wszystkie one pochodzą od jednej natury plastycznej, wspólnej dla całego świata, a ta znów ma pochodzić od duszy świata, wyposażonej w rozum i czucie.

W tymże czasie profesor medycyny w Cambridge, Franciszek Glisson, wydał dzieło *), w którem odnawia stary hylo-zoizm twierdząc, że każda cząstka materyi, posiadająca istnienie substancyalne, jest wyposażona w siłę osobną, mocą której jest uzdolniona do życia. Glisson był więc w pewnym względzie poprzednikiem Leibniza. Witalistą był także William Har-vey (1578 - 1657), który odkrył sposób krążenia krwi i postawił zasadę: omne vivum ex vivo, przez co jednak nie przestał być zwolennikiem samorodztwa, a tylko odrzucał Arystotelesowy podział zarodków wyżej rozwiniętych zwierząt na »jaja« i »ro-baki«. Twórca teoryi flogistycznej G. Ernest Stahl (1660 — 1734) odróżniał²) dokładnie pojęcia: organizmu i mechanizmu, życia i prostej mieszaniny ciał; występował też ostro przeciwko Kar-tezyanom »qui corpus humanum machinam absolutam esse volunt«. Podstawą, źródłem najbliższem życia jest dusza świadoma, będąca jestestwem potrójnem (triplex ens): czynnem, po-ruszającem i rozumnem; ponieważ dusza nie mogłaby bez ciała nic zdziałać, więc ona formuje sobie ciało, urządza je celowo i porusza niem dowolnie³).

Poglądy Stahla w^rywarły niemały wpływ na jego rówieśników nie tylko w Niemczech, lecz i we Francyi w Montpellier, gdzie te poglądy szerzyli: Sauvages, Grimaud i Roussel. Dziwnego jednak losu doznał animizm Stahla w Montpellier. Jeżeli dusza, tak tam rozumowano, sama bezpośrednio kształtuje sobie ciało, to powinna wiedzieć o wszystkiem, co się w ciele dzieje, czemu jednak przeczą fakta; należy tedy dla usunięcia tej trudności przyjąć osobną, od duszy rozumnej nie-

^ł) Glisson: De natura substantiae energetica seu de vita naturae eiusąue primis tribus facultatibus. Londini 1672

²)    Stahl: Theoria medica vera. I edit. Hallae 1707

³)    Por. Hans Driesch dz. w. prz., str. 29 nastp.; l'rancisque Bou-illier: Le principe vital et lamę pensante. Pari* 1873 chap. XI nastp.

http://rcin.org.pl