page0375

367

Sfragistyka polska — Sganarollo

umieszczonych jest siedem herbów główniejszych krajów państwo składających, których tarcze każdą z osobna aniołowie utrzymują. Również doskonałego wyrobu są pieczęcie Witolda, wielkiego księcia litewskiego, Władysława Warneńczyka i Kazimierza Jagiellończyka i t. d. Tło pieczęci najdawniejszysze bywa zwykle gładkie, niczem nie pokryte, najpóźniejsze zaś z XIII i XIV wieku ozdabiano kratkowaniem lub rozmaitemi floresami. Często także widzieć można pieczęcie z wymienionej epoki, gdzie stojąca osoba książęca, albo w walce z jakim rycerzem, ma z jednej lub z obu stron wieże, z których wystają trębacze, a z obłoku ręka krzyżem błogosławi; niekiedy zaś dwie takie wieże połączone są sklepieniem, niby tryumfalnym łukiem nad głową postaci książęcej. Pieczce np. Kazimierza księcia łęczyckiego z r. 1257, przedstawia rycerza stojącego w szyszaku i zbroi, w lewej ręce trzyma tarczę z wizerunkiem orła, prawą zaś przebija lwa naprzeciw niego na tylnych łapach stojącego, po lewej stronie widać jedne wieżę z basztą, na wierzchu której stoi figura trąbiąca. Pieczęcie duchowne, mianowicie biskupie, najdawniejsze, przedstawiają postać stojącą w infule i z pastorałem, na późniejszych nieco, dostojnicy duchowni siedzą na krzesłach prostych bez poręczy i zapleczy, podobnie jak osoby książąt z tejże epoki, lub na skrzyżowanych czyli składanych krzesłach, a trony wysokie dostojników kościoła, pokazują się równocześnie z takiemiź tronami książę-cemi. Infuły najdawniejsze były bardzo niskie, późniejsze zaczynają się środkiem więcej wznosić, jednakże wysokość ich nie przenosi szerokości, dopiero od Zbigniewa kardynała stosunek ten zmienionym został, widzimy infuły coraz wyższe, a do naszych czasów urosły blisko do połowy szerokości. Pastorały pierwotne są bez ozdób, prostą laskę u góry w^r jednę stronę zakrzywioną, przedstawiające, dopiero kiedy infuły rość zaczęły, a trony ozdobne, to jest od początku XV wieku, powstały, odtąd już pastorały są winny sposób, niby w znak pytania zagkte i listkami, kwiatami i innemi ozdobami przystrojone. Pieczecie miast polskich można dzielić na cztery rodzaje, i tak: miasta przedhistorycznych sięgające czasów używały najczęściej wyobrażenia zwierząt; osiedlone od niemców i prawem magdeburskiem rządzące się, przyjęły za herb trzy wieże z rozmaitemi odmianami; rządzące się prawem chełmińskiem wyobrażają świętych swoich patronów lub patronki; miasta do Hanzy należące, szczególnie nadbałtyckie, jak Gdańsk i Elbląg do XV wieku używały za herb wizerunku okrętu lub płynącej łodzi ze stermniem przy rudlu, jako źródła swych zajęć i bogactw. Wszakże z porządku tego są wyjątki, które dowodzą, iż często przypadek, okoliczności miejscowe, zdarzenia w czasie założenia miasta wynikłe, szczególność jakiego przedmiotu z królestwa roślin lub zwierząt, przeważyły nad innemi względami i wpłynęły na wybór, zmianę, lub stopniowe przemiany i przeobrażenia, stosownie do stanu sztuki lub pojęcia przedmiotów; np. herb Warszawy syrena, wyobrażana była pierwotnie jako pół smoka i pół kobiety, a w końcu pół ryby a pół kobiety. Właściwe zbiory pieczęci powinny być w archivach przy swoich dyplomatach gdzie takowe się znajdują. W naszych czasach nierozważne upodobanie do robienia z nich osobnych kollekcyj, wiele poczyniło szkody gdy jeztamiądpoodejmowano, lub przez sporządzanie odcisków gipsowych i metalowych popsowano. Prywatne zbiory polskich pieczęci najliczniejsze są: Pawlikowskiego we Lwowie, Działyńskiego w Korniku, Karola Bayera i Podcza-szyńskiego w Warszawie. O sfragistyce polskiej pisałem w 1 tomie moich Tl iadomości o sztukach pięknych. Obszerniej i dokładniej rzecz tę rozwinął Teofil Żebrowski Nasze zabytki, zeszyt I Kraków 1865 r.    F. M. S. ■

Sganarollo, postać typowa w komedyi ludowej włoskiej, pośrednia między pajacem a Pierrotem.